ეკოფემინისტური სულიერებანი ფემინისტური ფილოსოფიის თვალთახედვით

ავტორი: კარენ ჯ. უორენი[*]

გიორგი ყუშიტაშვილის თარგმანი

ტექსტის PDF ვერსია შეგიძლიათ ჩამოტვირთოთ აქ

შესავალი

ეკოფემინისტთა შორის სულიერების რაობისა და ადგილის შესახებ თანხმობა დღემდე არ არსებობს. ეკოფემინისტთა ნაწილი დედამიწასთან კავშირზე დაფუძნებულ ეკოფემინისტურ სულიერებებს ფემინიზმის, გარემოსდაცვითი ფილოსოფიისა და ეკოფემინიზმის შემადგენელ ნაწილად მიიჩნევს. მათი მტკიცებით, ქალური სულიერება ეკოფემინისტური თეორიისა და პრაქტიკის განუყოფელი ნაწილია. საპირისპირო ხედვით, ეკოფემინიზმის სულიერებაზე ორიენტირებული მიდგომები ქალების მიმართ არსებული მავნე გენდერული სტერეოტიპების განმტკიცებას უწყობს ხელს და ეკოფემინიზმის ფილოსოფიურ, პოლიტიკურ და ფემინისტურ მნიშვნელობას აკნინებს. ამიტომ, მათი აზრით, ამგვარი მიდგომები უარყოფილი უნდა იქნას. არსებობს მესამე მიდგომაც, რომლის მიხედვითაც, ეკოფემინისტური თეორიისა და პრაქტიკისთვის ეკოფემინისტური სულიერებების საჭიროება არც დგას და ის არცაა საკმარისი, თუმცა, მათი აზრით, სულიერებას მაინც მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ეკოფემინიზმში.

ზოგადად ფემინისტური ფილოსოფია სულიერების საკითხის შესახებ საკუთარი პოზიციის ჩამოყალიბებას დღემდე თავს არიდებს. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ბევრი განსხვავებული მიზეზითაა გამოწვეული, როგორც წესი, არსებობს ხოლმე ზოგადი შიში, იმისა რომ „ქალურ სულიერებასთან“ დაკავშირებული საკითხები ფილოსოფიური ტიპის კითხვებს არ წარმოადგენს, ან რომ, ისინი ფემინისტური ფილოსოფიისთვის ნაკლებად მნიშვნელოვანია. ეკოფემინისტ ფილოსოფოსთა შორის ეკოფემინისტური სულიერებების გარშემო შექმნილი ნაშრომების სიმწირეს თუ სანდო ინდიკატორად მივიჩნევთ, უნდა დავასკვნათ, რომ ფემინისტ ფილოსოფოსთა შორის გავრცელებულ ამ ზოგად შიშებს ეკოფემინისტი ფილოსოფოსებიც იზიარებენ.

როგორც ეკოფემინისტი ფილოსოფოსი, იმ დასკვნამდე მივედი რომ, დედამიწასთან კავშირზე დაფუძნებული და ეკოფემინისტური სულიერებების გარშემო არსებული ლიტერატურა ფემინისტ ფილოსოფოსთა მხრიდან უფრო სერიოზულ ყურადღებას მოითხოვს. ამას რამდენიმე მიზეზი აქვს. პირველ რიგში, ისტორიული თვალსაზრისით, ეკოფემინისტურმა სულიერებებმა უმნიშვნელოვანესი როლი ითამაშა ეკოფემინიზმის, როგორც მასობრივი პოლიტიკური მოძრაობის, აღმოცენებაში. ამიტომ ისტორიული სიზუსტე მოითხოვს, ეკოფემინისტური სულიერებების მიმდევართა და დამცველთა მიერ წამოყენებული მტკიცებები უკეთ იქნეს შესწავლილი.

პოლიტიკური თვალსაზრისით, იმ პოლიტიკურ ქმედებათა დიდი ნაწილი, რომლებიც ეკოფემინისტური აქტივიზმის ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითებად მიიჩნევა (მაგ. Chipko-ს მოძრაობა ინდოეთში, Women of All Red Nations [WARN]-ის მოძრაობა ეკოლოგიური რასიზმის წინააღმდეგ), სათავეს სწორედ სულიერებაზე დაფუძნებული ტრადიციებიდან იღებს (როგორიცაა, განდისეული სატიაგრაჰა, სხვადასხვა არაძალადობრივი ქმედებები თუ სულიერ კავშირებზე დაფუძნებული ნათესაური საზოგადოებები). თუკი ეკოფემინისტური აქტივიზმის ეთნიკურ განზომილებას პატივს ვცემთ, მაშინ მისი სულიერი საწყისებიც უნდა ვაღიაროთ.

ეთიკური თვალსაზრისით, ეკოფემინისტური სულიერებანი ისეთ მნიშვნელოვან საკითხებს წამოჭრის, როგორიცაა რიტუალების, სიმბოლოთა სისტემებისა და ღირებულებების (მათ შორის ზრუნვის ღირებულებების, თანაზიარობის, ნდობის, სიყვარულის, ნათესაობისა და თემის) როლი ეკოფემინისტურ ეთიკაში. რამდენადაც ისინი მეინსტრიმული ფილოსოფიის მხრიდან არასათანადოდაა შეფასებული, ხოლო ფემინისტური ფილოსოფიური მიდგომები მათ ძირითადად სხვა კონტექსტში განიხილავს, (მაგ. როგორც, ზოგადი ფემინისტური ეთიკის ნაწილად) ეს საკითხები ეკოფემინისტური ფილოსოფიის მხრიდან მეტ ყურადღებას იმსახურებს.

ეპისტემოლოგიური თვალსაზრისით, ეკოფემინისტური სულიერებები ხშირად „რაიმეს ცოდნის ექსკლუზიურად ქალურ მეთოდებში“, ქალთა მიერ პატრიარქალური კულტურის ყოველდღიურ ცხოვრებაში მყისიერად განცდილ შეგრძნებებში ვლინდება. ნებისმიერი ფემინისტური ფილოსოფია, რომელიც მხარს უჭერს „ინტერსუბიექტური დისკურსების არსებობას“, ქალთა „ეპისტემოლოგიურ პრივილეგიას“, ან „მკვიდრი მოსახლეობის ქალთა ცოდნას“(“indigenous technical knowledge” (ITK)) და სჯერა ამგვარი ცოდნების არსებობისა, უნდა აცნობიერებდეს იმ როლს რასაც სულიერებები ამ ცოდნების არტიკულაციასა და გაგებაში თამაშობს.

მეთოდოლოგიური თვალსაზრისით, ვინაიდან ფემინისტი მკვლევრები ინსაიდერთა (ჩაგრული ჯგუფების წევრთა) მიმართ „აუტსაიდერის“ (ჩაგრული ჯგუფების არაწევრების) როლში რჩებიან, „ინსაიდერთა“ კრიტიკისას, უმა ნარაიანის ტერმინებით რომ ვთქვათ, ისინი მუდამ „მეთოდოლოგიური სიფრთხილითა“ და „მეთოდოლოგიური თავმდაბლობით“ უნდა მოქმედებდნენ (Narayan 1988, 37). „მეთოდოლოგიური სიფრთხილე“ მკვლევრებისგან მოითხოვს, მუდამ ახსოვდეთ, რომ მკვლევრებს როგორც „აუტსაიდერებს“ შეიძლება ჯგუფის წევრთა ცხოვრებისა და გამოცდილების შესახებ ბევრი მნიშვნელოვანი საკითხი თვალთახედვის მიღმა რჩებოდეთ. ქმედებამ, რომელიც მკვლევარმა, შეიძლება, ერთი შეხედვით ჯგუფის წევრის მიერ დაშვებულ შეცდომად ჩათვალოს, შესაძლოა სრულიად სხვა მნიშვნელობა შეიძინოს, მკვლევარს ჯგუფის წევრის ცხოვრების შესახებ სრული წარმოდგენა რომ ჰქონდეს (Narayan 1988, 38). „მეთოდოლოგიური თავმდაბლობა“ მკვლევრის მხრიდან ჯგუფის წევრის აღქმებისადმი კრიტიკის იმგვარად წარმოებას მოითხოვს, რომ ის არ უარყოფდეს ამ აღქმების ვალიდურობას ან არ აკნინებდეს მათ (Narayan 1988, 38). მსოფლიოს არაერთი კულტურის წარმომადგენელი ქალი აღნიშნავს, რომ მათთვის ქალსა და ბუნებას შორის არსებული კავშირების შესახებ ცოდნების შეძენის მნიშვნელოვანი გზა სწორედ სულიერებაზე გადის და რომ ეს ცოდნები ყოველდღიურ, ცხოვრებისეულ გამოცდილებებთან ინტიმურ კავშირში იქმნება. ეკოფემინისტი ფილოსოფოსები მეთოდოლოგიის დაგეგმვისას ამ მტკიცებებს სერიოზულად უნდა ეკიდებოდნენ.

კონცეპტუალური თვალსაზრისით, ეკოფემინისტური სულიერებანი მნიშვნელოვან კითხვებს წამოჭრის ისეთ საკითხებთან დაკავშირებით, როგორიცაა სუბიექტურობის ბუნება, განსჯისა და რაციონალობის როლი და ბუნება (მითუმეტეს ეს ცნებები, როგორც წესი, დასავლურ ფილოსოფიაში გრძნობებთან, სულთან და ადამიანის სხეულთან დაპირისპირებაშია განხილული), და ზოგადად „ბუნების“ რაობა და ადამიანის ურთიერთობა მასთან. ქალისა და ბუნების ცნებებს შორის არსებული კონცეპტუალური კავშირებით დაინტერესებულმა ეკოფემინისტმა ფილოსოფოსებმა განსაკუთრებული ყურადღებით უნდა იკვლიონ ის, თუ რისი შემოთავაზება შეუძლია ამ ცნებებთან მიმართებაში ეკოფემინისტური სულიერებების ფილოსოფიურ გააზრებას.

თეორიული თვალსაზრისით, ეკოფემინისტური სულიერებები ფემინისტური და ეკოფემენისტური თოერიებისთვის სულიერების რელევანტურობისა და ღირებულების კვლევაში ფემინისტებისთვის და ეკოფემინისტებისთვისაც თანაბარ გამოწვევას წარმოადგენს. არსებობს კი რაიმე სახის „ქალური სულიერების პოლიტიკა“ (Spretnak 1982), რომელიც აუცილებელი და საჭირო იქნებოდა ფემინიზმისთვის, ფემინისტური ფილოსოფიისა და ეკოფემინისტური ფილოსოფიისათვის? რამდენად საჭიროა ეკოფემინისტური თეორიისთვის და ამ თეორიის ჩამოყალიბებისთვის ეკოფემინისტური სულიერებების გათვალისწინება? რა როლი და ადგილი აქვს ეკოფემინისტურ სულიერებებს ეკოფემინისტურ ფილოსოფიაში? ეს კითხვები საკმაოდ მწვავე თეორიულ პრობლემებს წამოჭრის პირადისა და კერძოს პოლიტიკურობის, კერძო და საჯარო სფეროების დიქოტომიისა და სხვა პრობლემური ნორმატიული დუალობების შესახებ (როგორიცაა აზროვნება და გრძნობა, ობიექტურობა და სუბიექტურობა, გონება და სხეული, მატერიალური და სულიერი), რომლებიც ფემინისტური თეორიისა და მისი ჩამოყალიბებისთვის არსებითი მნიშვნელობისაა.

მამოძრავებს რა ეკოფემინისტური სულიერებების გაცილებით უფრო სერიოზული ფილოსოფიური შესწავლის სურვილი და საჭიროება, წინამდებარე ესეში ჩემი მთავარი კითხვა ასეთია: რას წარმოადგენს ეკოფემინისტური სულიერებები ფემინისტური ფილოსოფიის თვალთახედვიდან და როგორ შეიძლება გავიგოთ წამოყენებული დებულება, რომლის მიხედვითაც ეკოფემინისტური სულიერებები სექსიზმზე დაფუძნებულ ჩაგვრასა და ბუნების განადგურებაზე ეფექტური პასუხი შეიძლება იყოს? მიმაჩნია, რომ სწორად გაგებული ეკოფემინისტური სულიერებები მნიშვნელოვან როლს თამაშობს, ან შეიძლება თამაშობდეს, ეკოფემინიზმის ორშრიან პროექტში, რაც ერთი მხრივ პატრიარქატის ჩამოშლას, მეორე მხრივ კი მის ადგილზე არადომინაციური და სიცოცხლეზე ორიენტირებული მიდგომების, ღირებულებებისა და დამოკიდებულებების განვითარებას გულისხმობს, ადამიანებს შორისაც და ადამიანების მხრიდანაც დანარჩენი სამყაროს მიმართ.[i] ამგვარად ვასკვნი, რომ ეკოფემინისტურ სულიერებებს ეკოფემინისტურ ფილოსოფიაში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს, ან შეიძლება დაიჭიროს ის.

ჩემი მიზანი მოკრძალებულია: არ ვაპირებ სულიერების გარშემო ეკოფემინისტთა შორის მიმდინარე დებატებში არსებული კონკრეტული პოზიციების განხილვას, მათ შორის არც იმ პოზიციისას, რომლის მტკიცებითაც, დედამიწასთან კავშირზე დაფუძნებული სულიერებები ეკოფემინისტური თეორიისა და პრაქტიკისთვის აუცილებელ მდგენელს წარმოადგენს; შესაბამისად, მე ამ დებატებს ვერ გადავჭრი. ესეში არც ეკოფემინისტურ სულიერებათა ნაირსახეობების მიმოხილვას ვაპირებ (ისეთების, როგორიცაა ბუდიზმის, ინდუიზმის, დაოსიზმის, იუდაიზმის, ქრისტიანობისა თუ მკვიდრ ამერიკელთა რწმენების მიერ წამოყენებული რელიგიური პოზიციები; ქალღმერთებთან დაკავშირებული სულიერებანი, თუ პაგანიზმი). შევეცდები ფემინისტური ფილოსოფიური თვალთახედვიდან ვაჩვენო, თუ როგორ შეიძლება ვიფიქროთ და ვისაუბროთ ეკოფემინისტურ სულიერებებზე იმგვარად რომ, შესაძლებელი გახდეს ბუნებისა და ქალის ურთიერთგადაჯაჭვული ცნებების შესახებ ეკოფემინისტური ხედვების უკეთ გაგება და განვრცობა.

ეკოფემინისტური ფილოსოფია

ფემინისტური ფილოსოფიისთვის უბრალო თვალის გადავლებაც საკმარისია იმის მისახვედრად, რომ ფემინიზმი ქოლგა კონცეპტია და ის საკუთარ თავში სხვადასხვა „ფემინიზმებს“ აერთიანებს. მათ შორისაა ლიბერალური ფემინიზმი, მარქსისტული ფემინიზმი, რადიკალური ფემინიზმი, სოციალისტური ფემინიზმი, შავკანიანთა ფემინიზმი, მესამე სამყაროს ფემინიზმი და სხვ. მიუხედავად ამ მრავალ ფემინიზმს შორის არსებული მნიშვნელოვანი განსხვავებებისა (Jaggar 1983), ყველა ფემინიზმის საბოლოოდ მიზანი მაინც ერთია: სექსიზმის, მამაკაცების მიერ ქალებზე განხორციელებული ძალაუფლებისა და პრივილეგიის, აღმოფხვრა. თავის მხრივ, სექსიზმი თავს იჩენს იმგვარ სხვადასხვა ინსტიტუციებში, პრაქტიკებში, როლებში, სამსახურებში, თანამდებობებში, ქმედებებში, მოლოდინებსა და აზროვნების წესებში, რომლებიც ხელს უწყობენ, ინარჩუნებენ და ამართლებენ მამაკაცთა მიერ ქალებზე განხორციელებულ ძალაუფლებასა და პრივილეგიას. ხოლო ფემინიზმი პოლიტიკური მოძრაობა და თეორიაა, მიმართული, ერთი მხრივ, მამაკაცთა მიერ ქალებზე განხორციელებული ძალაუფლებისა და პრივილეგიის განადგურებისკენ, სადაც არ უნდა ხდებოდეს და როცა არ უნდა ხდებოდეს ის; და მეორე მხრივ, იმგვარი პრაქტიკებისა და თეორიების შექმნისკენ, რომლებიც მამაკაცურ ძალაუფლებასა და პრივილეგიაზე მორგებული არ იქნება.

ისევე როგორც არ არსებობს ერთგვაროვანი ფემინიზმი, არ არსებობს არც ეკოფემინიზმის და არც ეკოფემინისტური ფილოსოფიის ერთი კონკრეტული გაგება (Warren 1987). რა გაგებითაც მე ამ ტერმინს ვიყენებ, შემდეგია: ეკოფემინიზმი საკუთარ თავში მოიცავს პოზიციათა გარკვეულ ერთობას, რომლებიც იზიარებენ შემდეგ ძირითად დებულებებს: ქალებზე განხორციელებულ დომინაციასა და ბუნებაზე განხორციელებულ დომინაციას შორის მნიშვნელოვანი (ისტორიული, ემპირიული, სიმბოლური, კონცეპტუალური და თეორიული) კავშირები არსებობს და ამ კავშირების სწორი გააზრება აუცილებელია ყველა ფემინიზმისთვის, გარემოს დაცვაზე ორიენტირებული ყველა მოძრაობისთვის და ყველა ფემინისტური თუ გარემოსდაცვითი ფილოსოფიისათვის. „ეკოფემინისტური ფილოსოფია“ საკუთარ თავში აერთიანებს ფემინისტური ფილოსოფიის სხვადასხვა პოზიციას, რომლებიც ბუნებისა და „ქალსა და ბუნებას შორის არსებული კავშირების“ შესახებ კონცეპტუალურ ანალიზს, თეორიულ თვალთახედვას და მხარდამჭერ არგუმენტაციას გვაწვდიან.

ეკოფემინისტთა მტკიცებით, ნატურიზმი [naturism], ბუნების ექსპლუატაცია, განადგურება და მასზე განხორციელებული დომინაცია, ისევე როგორც ადამიანზე განხორციელებული დომინაცია უსამართლოა და უნდა აღმოიფხვრას. მათთვის „ნატურიზმი“ სხვა არაკანონიერი და მჩაგვრელი იდეოლოგიების ნაწილია.

ეკოფემინისტ ფილოსოფოსთა განსაკუთრებული ინტერესის საგანს ქალსა და ბუნებას შორის არსებული კავშირების გარშემო წამოჭრილი კონცეპტუალური საკითხები წარმოადგენს. ერთ-ერთი მეთოდი სწორედ მჩაგვრელი და პატრიარქალური კონცეპტუალური ჩარჩოების ბუნების უკეთ გაგებაა. როგორც წინა ნაშრომებში უკვე ვაჩვენე (Warren 1987, 1988, 1990, 1991a), კონცეპტუალური ჩარჩო იმ ფუძემდებლური რწმენების, ღირებულებების, დამოკიდებულებებისა და ვარაუდების ერთობას წარმოადგენს, რომლებიც საკუთარ თავსა და ჩვენს გარშემო არსებულ სამყაროზე ჩვენსავე წარმოდგენებს აყალიბებენ და ასახავენ. კონცეპტუალური ჩარჩოები სოციალურად კონსტრუირებული ლინზები ან ფილტრებია. სწორედ მათი საშუალებით აღვიქვამთ საკუთარ თავსა და სხვებს. კონცეპტუალური ჩარჩო მაშინ ხდება მჩაგვრელი, როცა ის დომინაციასა და მორჩილებაზე დაფუძნებული ურთიერთობების ახსნას, გამართლებასა და შენარჩუნებას ემსახურება. ხოლო პატრიარქალურია მაშინ, როცა ის ქალის კაცზე მორჩილების ახსნას, გამართლებასა და შენარჩუნებას უწყობს ხელს.

არსებობს პატრიარქატის კონცეპტუალური ჩარჩოს ხუთი მნიშვნელოვანი და ურთიერთდაკავშირებული მახასიათებელი. პირველია, ღირებულებით-იერარქიული აზროვნება [Value-hierarchical (“Up-Down”) thinking)]. ის უფრო მეტ ღირებულებას, სტატუსსა და პრესტიჟს იმას ანიჭებს რაც „ზემდგომია“ [„Up“] (მამაკაცურია) ან გენდერულადაა მიჩნეული „ზემდგომად“ (იგულისხმება აზროვნება, რაციონალობა, გონება, აგრესიულობა, კონტროლი). ხოლო ნაკლებ ღირებულებას, სტატუსსა და პრესტიჟს ანიჭებს იმას რაც „ქვემდგომია“ [„Down“] (ქალურია) ან იმას, რაც გენდერულადაა მიჩნეული „ქვემდგომად“ (გრძნობები, სხეული, პასიურობა, მორჩილება).

მეორეა, ღირებულებითი დუალობები [Value dualisms (“Either-Or” Thinking)]. მათში რეალობა ორ დაპირისპირებულ (ნაცვლად თანაარსებულისა) და გამომრიცხავ (ნაცვლად ინკლუზიურისა) წყვილად იყოფა და მათგან ერთ-ერთს ყოველთვის მეტი ღირებულება, სტატუსი და პრესტიჟი მიენიჭება ხოლმე (საუბარია დუალობებზე რომლებიც „აზროვნებას“, „გონებას“, „მასკულინობასა“ და „კულტურას“ მათთვის საპირისპირო ცნებებად მიჩნეულ „გრძნობასთან“, „სხეულთან“, „ფემინურობასა“ და „ბუნებასთან“ შედარებით მეტ ღირებულებას ანიჭებენ).

მესამეა ძალაუფლების კონცეფციები [Power-over conceptions of power], რომლებიც დომინაციასა და მორჩილებაზე დაფუძნებული ურთიერთობების შენარჩუნებას ემსახურებიან.

მეოთხეა, პრივილეგიის კონცეფციები [Conceptions of privilege], რომლებიც დომინაციასა და მორჩილებაზე დაფუძნებული ძალაუფლებრივი ურთიერთობების შენარჩუნებას იერარქიული პრინციპით, იმის მიხედვით ემსახურებიან, თუ ვინ/რა არის „ზემდგომი“ და ვინ/რა „ქვემდგომი“.

მეხუთეა დომინაციური ლოგიკა [logic of domination]. ის, მოიცავს არგუმენტთა მთელ წყებას, რომელიც, ერთი მხრივ, „ზემდგომთა“ მიერ „ქვემდგომებზე“ განხორციელებული ძალაუფლებისა და პრივილეგიის გამართლებას ემსახურება, მეორე მხრივ კი ამ ძალაუფლებითა და პრივილეგიით დაშვებულ დომინაციასა და მორჩილებაზე დაფუძნებული ურთიერთობების გამართლებას, იმ ლოგიკით, რომ უპირატესობა („ზემდგომობა“) ამართლებს მორჩილებას(„ქვემდგომობას“).

ქალსა და ბუნებაზე წარმოებულ ურთიერთგადაჯაჭვულ ექსპლუატაციას, ბევრი ეკოფემინისტი ფილოსოფოსის მტკიცებით (Cheney 1987; Plumwood 1986, 1991; Warren 1987, 1990), სწორედ პატრიარქატის კონცეპტუალური ჩარჩოსთვის დამახასიათებელი ღირებულებით-იერარქიული აზროვნება, ღირებულებითი დუალობები, ძალაუფლებისა და პრივილეგიის კონცეფციები და დომინაციური ლოგიკა აქცევს დასაშვებად. პატრიარქატის კონცეპტუალური ჩარჩოები ადამიანის მიერ ბუნებაზე განხორციელებულ დომინაციასაც იმავე ლოგიკით ამართლებენ, რა ლოგიკითაც ქალზე განხორციელებული დომინაცია მართლდება; ახდენენ რა, ერთი მხრივ, ბუნების ფემინიზაციას, მეორე მხრივ კი ქალთა ნატურალიზაციას, მამაკაცურობასთან იდენტიფიცირებულ კულტურასთან მიმართებაში ქალიც და ბუნებაც მეორეხარისხოვნად წარმოჩნდება. ეკოფემინისტ ფილოსოფოსებს სურთ, რომ დომინაციური ლოგიკა, რომლითაც სექსიზმის გამართლება ხდება შესაძლებელი, ნატურიზმის გამამართლებელ ლოგიკადაც იქნას აღიარებული.

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, შეიძლება ვინმეს ისეთი შთაბეჭდილება შეექმნას, რომ ეკოფემინისტური ფილოსოფია მხოლოდ ქალსა და ბუნებას შორის არსებული კავშირებითაა დაინტერესებული, რაც ასე არაა. ეკოფემინისტური ფილოსოფიის ინტერესის საგანს ეკოფემინისტური პრობლემატიკის საკმაოდ ფართო სპექტრი შეადგენს.[ii] ამ პრობლემატიკის ნაწილია გენდერთან, რასასთან, კლასთან, ორიენტაციასთან, რელიგიასთან, ასაკთან (და არამხოლოდ) დაკავშირებული საკითხები. ეკოფემინიზმისთვის „დომინაციურ იდეოლოგიებს“ (სექსიზმს, რასიზმს, კლასიზმს, ჰეტეროსექსიზმს, ანტისემიტიზმსა და ედალტიზმს) შორის არსებული კონცეპტუალური კავშირები ცენტრალური მნიშვნელობისაა. ეკოფემინისტ ფილოსოფოსთა მტკიცებით, რასობრივი, ეთნიკური, კლასობრივი, რელიგიური, ორიენტაციასთან და ასაკთან დაკავშირებული დომინაციის გასამართლებლადაც იგივე ლოგიკა გამოიყენება, რაც ქალსა და ბუნებაზე განხორციელებული დომინაციის გასამართლებლადა გამოყენებული. მჩაგვრელი კონცეპტუალური ჩარჩოებისთვის დამახასიათებელი ზემოაღნიშნული ხუთი ნიშანი სექსიზმთან ერთად საერთოა რასიზმის, კლასიზმის, ჰეტეროსექსიზმის, ანტისემიტიზმისა და ედალტიზმისთვისაც. ვინაიდან ყველა ფემინისტი მჩაგვრელი კონცეპტუალური ჩარჩოების გამამართლებელი დომინაციური ლოგიკის წინააღმდეგ იბრძვის, ან უნდა იბრძოდეს, ყველა ფემინიზმის ვალია ასევე იბრძოდეს იმ „დომინაციური იდეოლოგიების“ წინააღმდეგაც, რომელთა შენარჩუნება და გამართლებაც იმავე დომინაციური ლოგიკით ხდება (Warren 1990); კონცეპტუალური თვალსაზრისით, ამგვარი იდეოლოგიების ლეგიტიმაციის შენარჩუნება სწორედ დომინაციური ლოგიკის საშუალებით ხდება შესაძლებელი. ფემინიზმის, ისტორიულად სექსიზმზე დაფუძნებული ჩაგვრის წინააღმდეგ მებრძოლი პოლიტიკური მოძრაობის ხელახალი წარმოდგენა იმგვარ მოძრაობად, რომელიც ყოველგვარი უსამართლო დომინაციის განადგურებისთვის იბრძოლებს, სწორედ მჩაგვრელ სისტემებს შორის არსებული კონცეპტუალური კავშირების გაცხადებით უნდა გახდეს შესაძლებელი.[iii] ფემინიზმის ამ ხელახალი წარმოდგენის პროექტში ეკოფემინისტური ფილოსოფია დომინაციური იდეოლოგიების რიგს ნატურიზმსაც უმატებს.

ეკოფემინისტური სულიერებები

ისევე როგორც არ არსებობს ეკოფემინიზმის ერთი კონკრეტული ვერსია, არ არსებობს არც ეკოფემინისტური სულიერების ერთი კონკრეტული გაგება. ეკოფემინისტურ სულიერებებში მთელ რიგ ფუნდამენტურ საკითხებზე აზრთა სხვადასხვაობა არსებობს. მაგ: შესაძლებელია თუ არა მეინსტრიმული რელიგიური ტრადიციების იმგვარი ხელახალი წარმოდგენა და რეინტერპრეტაცია, რომ მათგან გარემოსადმი პასუხისმგებლიანი და არასექსისტური პრაქტიკები და თეოლოგიები მივიღოთ; უზრუნველყოფს თუ არა ეკოფემინისტური სულიერების რომელიმე კონკრეტული ფორმა მჩაგვრელი კონცეპტუალური ჩარჩოების ზემოთ ნახსენები ხუთი მახასიათებლიდან რომელიმეს შენარჩუნებას; განამტკიცებს თუ არა დედამიწასთან სულიერ კავშირზე დაფუძნებული სულიერება გენდერულ სტერეოტიპებს, რომლებიც ქალებს „ბუნებასთან კაცებზე მეტად დაახლოებულ არსებებად“ წარმოაჩენენ – კაცებზე ნაკლებად რაციონალურებად, დამოუკიდებლებად და ობიექტურებად და მეტად მგრძნობიარეებად, მიჯაჭვულებად და სუბიექტურებად; სავალდებულოა თუ არა რომელიმე გარემოსდაცვითი პრაქტიკის (ვეგეტარიანელობის, ნადირობისა და ცხოველებზე ჩატარებული ექსპერიმენტების აკრძალვის, ორგანული მეურნეობის, მოსახლეობის რაოდენობის კონტროლის) შესრულება ეკოფემინისტური სულიერების რომელიმე ფორმისთვის; ახდენს თუ არა ეკოფემინისტური სულიერებები ბუნების ზედმეტ მისტიფიკაციასა და რომანტიზებას; და არის თუ არა ეკოფემინისტური სულიერების რომელიმე ფორმა ეთიკური კოლონიალიზმის ნაირსახეობა, რომელიც მკვიდრი მოსახლეობის კულტურული პრაქტიკების მხოლოდ ნაწილს სესხულობს, დასავლურ დომინანტურ მსოფლმხედველობას კი უცვლელად ინარჩუნებს.

ეკოფემინისტურ სულიერებებსა და მის კრიტიკოსთა შორის არსებული ამდენი აზრთა სხვადასხვაობის გათვალისწინებით რა შეიძლება ითქვას ეკოფემინისტურ სულიერებებზე ფილოსოფიური თვალთახედვიდან? როგორ შეიძლება აღვიქვათ სულიერება ფემინისტური ფილოსოფიის თვალთახედვიდან და რა პოლიტიკური მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს მას სექსიზმზე დაფუძნებულ ჩაგვრასა და ბუნების განადგურების პროცესზე ადეკვატური რეაქციის შექმნაში? ესეს დარჩენილი ნაწილი ამ კითხვებზე პასუხის გაცემის მცდელობას დაეთმობა.

იმისთვის რომ ეკოფემინისტური სულიერებანი მართლაც ფემინისტურად ჩაითვალოს, ის სათანადოდ უნდა აფასებდეს ქალთა გამოცდილებებსა და თვალთახედვას და მოწოდებული უნდა იყოს მამაკაცური პრივილეგიისა და ქალზე განხორციელებული ძალაუფლების აღმოსაფხვრელად. ხოლო იმისთვის რომ ის ეკოფემინისტურად ჩაითვალოს, ასევე მოწოდებული უნდა იყოს ნატურისტული პრაქტიკებისა და მსოფლმხედველობის აღმოფხვრისაკენ. ვამბობ, „მოწოდებული უნდა იყოს“ სექსიზმისა და ნატურიზმის აღმოფხვრისაკენ-მეთქი, ვინაიდან პრეფემინისტურ, პატრიარქალურ რეალობაში შეუძლებელიც კია ყოველთვის, ბოლომდე და თანმიმდევრულად არასექსისტი და არანატურისტი იყო. ამ ეტაპზე მაქსიმუმი იმისა, რისი გაკეთებაც შეგვიძლია ისაა, რომ გულწრფელად გვსურდეს სექსიზმისა და ნატურიზმის აღმოფხვრისთვის თავდაუზოგავი ბრძოლა საკუთარი პრაქტიკისა და თეორიის ნაწილად ვაქციოთ. სამწუხარო რეალობა ასეთია. თუმცა ეკოფემინისტური სულიერებანი, პრინციპების დონეზე, მაინც მუდამ სექსიზმისა და ნატურიზმის წინააღმდეგ ბრძოლისკენ უნდა იყოს მიმართული.

მაშ, რა ფილოსოფიური მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს ამ ეკოფემინისტურ სულიერებებს? როგორც ამას ქვევით ვაჩვენებ, ეკოფემინისტური სულიერებები დისფუნქციურ სოციალურ სისტემად მოაზრებული პატრიარქატის წინააღმდეგ ბრძოლაში სიცოცხლეზე ორიენტირებულ, პიროვნულად გამაძლიერებელ და კოლექტიურად კონსტრუქციულ ძალას წარმოადგენს, ან აქვს პოტენციალი წარმოადგენდეს ასეთს. ამით ის პატრიარქატის მიერ მიყენებულ ჭრილობათა მოშუშებას[iv] ცდილობს თანამედროვე კულტურაში, სადაც პატრიარქატი ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების ყოვლისმომცველ და ყველგანმყოფ ისტორიულ და მატერიალურ რეალობად ქცეულა. ეკოფემინისტური სულიერებების ფილოსოფიურ მნიშვნელობას მხოლოდ ის როდი წარმოაგდენს, რომ ის პატრიარქატთან ბრძოლას მის საფუძველშივე მყოფი მჩაგვრელი კონცეპტუალური ჩარჩოს კრიტიკით ცდილობს, რომელიც თავის მხრივ დისფუნცქიური პატრიარქალურ სისტემას ასაზრდოებს; ის ამ პროცესში იმგვარ მეთოდებს მიმართავს, ან ცდილობს მიმართავდეს, რომლებიც რეალურად აძლიერებს სულიერ პრაქტიკებში მონაწილეებს. ეკოფემინისტური სულიერებანი საკუთარ მიმდევრებს დამოუკიდებლად ფიქრისა და მოქმედების ძალას აძლევენ, რაც მათ „პატრიარქალური კონცეპტუალური მახიდან“ თავის დაღწევაში უნდა დაეხმაროს (Gray 1982).

დისფუნქციური სოციალური სისტემები

ამ ესეში გამოყენებული მნიშვნელობით, სისტემა იმგვარი ურთიერთქმედი, ურთიერთდაკავშირებული და ურთიერთდამოკიდებული ელემენტების ჯგუფს ან კავშირს წარმოადგენს, რომლებიც უფრო დიდ მთლიანობას ან ერთეულს ქმნიან. ადამიანის სხეული ერთ მთლიანობას წარმოადგენს, რომელიც ისეთი სხვადასხვა ურთიერთქმედი ერთეულებისგან შედგება, როგორიცაა მომნელებელი, ნეირონული თუ კუნთოვანი სისტემები. ხშირად ეკოსისტემაც უჯრედების, ორგანიზმების, მასში მცხოვრები ადამიანებისა და ამ ადამიანთა ერთობების მთლიანობად განიხილება. ოჯახური სისტემებიც ურთიერთქმედი ელემენტებისგან შედგება: ოჯახის წევრების, მათი როლების, ქცევებისა და იმ წესებისგან, რომლებიც ოჯახის წევრთა ქმედებებს წარმართავენ. რწმენათა სისტემები ჯგუფთათვის, კულტურებისა და საზოგადოებებისთვის დამახასიათებელი ურთიერთდაკავშირებული ღირებულებების, დამოკიდებულებების, ვარაუდების, მითების, განსჯების, რწმენებისა და „ფაქტების“ კავშირს წარმოადგენს. სოციალური სისტემები დინამიური ერთეულებია, რომლებიც ინსტიტუციური ელემენტებისა (როლები, წესები, სამსახურები, პოზიციები, პრაქტიკები, მოლოდინები, აქტივობები) და ინდივიდუალური ელემენტებისგან შედგება. ვერცერთ ამ სისტემათა ცალკე აღებული ელემენტი დამოუკიდებლად სისტემას ვერ შექმნის; სისტემები მათივე ელემენტების ურთიერთქმედებათა შედეგს წარმოადგენს და მის კონკრეტულ წევრებამდე ან ერთეულებამდე არ დაიყვანება.

სოციალური სისტემები ყველაზე უკეთ კონტინუუმის (და არა დიქოტომიის) სახით აღიწერება. კონტინუუმის ერთ ბოლოში ხისტი, ჩაკეტილი სისტემებია, მეორე ბოლოში კი უფრო მოქნილი და ღია სისტემები. სოციალური სისტემის ღიაობის დონეს დიდწილად მისი წევრების დამოკიდებულებების, ქცევებისა და ურთიერთქმედებების წარმმართველი წესებისა და როლების მოქნილობა განსაზღვრავს – რამდენად ცხადი ან ფარული, რამდენად გაცნობიერებული ან გაუცნობიერებელია ისინი.

ფუნქციურ სისტემებში წესები და როლები უფრო მეტად ცხადი, ურთიერთპატივისცემაზე დაფუძნებული და გადახედვადია; ისინი შეიძლება გადაიხედოს და შეიცვალოს. სისტემაში არსებული პრობლემები ღიადაა აღიარებული და მათი გადაჭრაც ღიად ხდება. დისფუნქციურ სისტემებში, წესები ბუნდოვანი და დამაბნეველი, ხისტი და უცვლელია. აქ მეტი მნიშვნელობა კონტროლს ენიჭება; დისფუნქციური სისტემები გადაჭარბებულ რაციონალურობასა და წესებისადმი მორჩილების ლოგიკას ავლენენ. მათში ურთიერთობები ორმხრივი, ურთიერთპატივისცემაზე დაფუძნებული და ურთიერთმომგებიანი კი არაა, არამედ იერარქიულია. ისინი თანასწორუფლებიანად მიჩნეულ ინდივიდებს შორის არ მიმდინარეობს. ვინაიდან დისფუნქციური სისტემების წევრებს ყველაზე ფუნდამენტური ადამიანური საჭიროებების დაკმაყოფილებაც კი უჭირთ, ისინი უფრო ხშირად განიცდიან ბრაზს, იმედგაცრუებას, მარტოობას, შფოთვას და სისტემისგან გაუცხოებას.

დისფუნქციური სოციალური სისტემების შენარჩუნება, როგორც წესი, სისტემატიზირებული უარყოფის, მდგომარეობის რეალური სიმძიმის გაუცნობიერებლობის, ხარჯზე ხერხდება. არაა საჭირო, რომ ეს უარყოფა ცნობიერი, გამიზნული ან ბოროტად განზრახული იყოს; ეფექტურობისთვის მისი ყოვლისმომცველობაც საკმარისია. ამასთან, დისფუნქციური სოციალური სისტემები საკუთარ წევრებს ხშირად უჩენენ ცვლილებისადმი უძლურებისა და უიმედობის განცდას. ფუნქციურ სისტემებს ასეთი რამ არ ახასიათებთ. მათ საკუთარი წევრების არჩევანსა და სურვილებზე ადეკვატური რეაგირება და მათი მიხედვით ცვლილება შეუძლიათ.

დისფუნქციური სოციალური სისტემების რაობის სწორად გააზრების მნიშვნელობა ეკოფემინისტურ ფილოსოფიაში მიმდინარე დებატებისთვის შემდეგია: პატრიარქატის დისფუნქციურ სოციალურ სისტემად მოაზრებით, შესაძლებელი ხდება იმ როლის დანახვა, რაც ეკოფემინისტურ სულიერებებს პატრიარქატის შიგნით საკუთარი წევრების გაძლიერებასა და პატრიარქატის წინააღმდეგ წარმოებულ ბრძოლაში შეუძლია ითამაშოს. მაშ, რას ვგულისხმობთ, როცა ვამბობთ, რომ პატრიარქატი დისფუნქციური სოციალური სისტემაა?

პატრიარქატი, როგორც დისფუნქციური სოციალური სისტემა

პატრიარქატის დისფუნქციურ სოციალურ სისტემად კონცეპტუალიზებით, ვგულისხმობთ რომ მისი „დისფუნქციურობების“ პოვნა რასობრივი, გენდერული და კლასობრივი იდენტობებითა და იდეოლოგიებით განპირობებულ ისტორიულ, სოციოეკონომიკურ, კულტურულ და პოლიტიკურ კონტექსტებშია შესაძლებელი. ეს კონტექსტები ისტორიული და კულტურათშორისი თვალსაზრისით განსხვავებული იქნება. განსხვავებულია სექსისტური აზროვნების, ქცევისა და ინსტიტუციების კერძო შემთხვევები და გამოვლინებებიც.

ფილოსოფიური თვალსაზრისით დისფუნქციური სოციალური სისტემების მნიშვნელოვან მახასიათებელს ის წარმოადგენს, რომ ეს სისტემები მცდარ კონცეპტუალურ ჩარჩოებს ეფუძნებიან, აირეკლავენ მათ და ხელს უწყობენ მათ შენარჩუნებას. დისფუნქციური სისტემის წევრები სწორედ ამ მცდარი კონცეპტუალური ჩარჩოების საფუძველზე „აწყობენ საკუთარ გეგმებს, იღებენ გადაწყვეტილებებს და ხსნიან სხვა წევრების ქმედებებს; მათი საშუალებით აძლევენ მნიშვნელობას საკუთარ ცხოვრებისეულ გამოცდილებებს, ჭრიან პრობლემებს, აყალიბებენ ურთიერთობებს, იწყობენ კარიერებს და განსაზღვრავენ პრიორიტეტებს“ (Carnes 1983, 5).

პატრიარქატის, როგორც დისფუნქციური სისტემის უკეთ გასაგებად, უმჯობესი იქნება ის პატრიარქატის კონცეპტუალური ჩარჩოდან ნასაზრდოები აზროვნების წესებისა და ქმედებების ჩაკეტილ, ციკლურ ნაკრებად განვიხილოთ.[v]

ეს მოდელი შესაძლებლობას გვაძლევს პატრიარქატის, როგორც სოციალურად დისფუნქციური სისტემის, რამდენიმე საკვანძო ელემენტი დავინახოთ. პირველი: პატრიარქატში მამაკაცის მიერ ქალზე განხორციელებული პრივილეგია და ძალაუფლება ინსტიტუციური და სისტემური ფორმისაა. როგორც იერარქიული ლოგიკის მქონე და ძალაუფლებრივ ურთიერთობებზე დაფუძნებული სისტემა, პატრიარქატი მცდარი რწმენითი სისტემისა და პატრიარქატის კონცეპტუალური ჩარჩოს ნაყოფია (1). როგორც ვნახეთ, ამ კონცეპტუალურ ჩარჩოს ღირებულებით-იერარქიული შეხედულებები, ღირებულებითი დუალობები, ძალაუფლების კონცეფციები, ძალაუფლებრივი ურთიერთობები, პრივილეგიის კონცეფციები და დომინაციური ლოგიკა ახასიათებს. პატრიარქატის კონცეპტუალური ჩარჩოს შიგნით არსებული ყველაზე ფუნდამენტური რწმენები, ღირებულებები, დამოკიდებულებები და ვარაუდები შემდეგი დებულებით შეიძლება გამოიხატოს: კაცი რაციონალური არსებაა, ხოლო ქალი არაა რაციონალური, ან იმდენად რაციონალური არაა, რამდენადაც კაცია; აზროვნება და გრძნობა, გონება და სხეული, საჯარო და კერძო, კულტურა და ბუნება დუალობებს წარმოადგენს, რომელთა წყვილებიდან ყოველთვის უფრო მეტად დაფასებული ისინია, რომელიც კაცთან, მამაკაცურობასთან და მამაკაცურ კულტურასთან ასოცირდება (კერძოდ ამ შემთხვევაში: აზროვნება, გონება, საჯარო სფერო და კულტურა); მამაკაცები ქალზე და ბუნებაზე აღმატებული არსებები არიან; ხელოვნების, კულტურის, ისტორიისა და ფილოსოფიის – ყველაფერ იმის, რასაც მარქსი საზოგადოების ზედნაშენს უწოდებს – ყველა ღირებული ნაწარმოები კაცების შექმნილია; კონტროლი ყველაზე ფუნდამენტური ღირებულებაა.

მეორე: პატრიარქატის კონცეპტუალური ჩარჩოს შიგნით არსებული რწმენები, ღირებულებები, დამოკიდებულებები და ვარაუდები (1) დასაშვებს ხდიან, ინარჩუნებენ და ახანგრძლივებენ ქალისა და ბუნების შესახებ არსებულ მთელ რიგ დამახინჯებულ შეხედულებებს (2). ამგვარი დამახინჯებული შეხედულებების მაგალითია, ის რომ თითქოს მამაკაცს შეუძლია ქალის შინაგანი ცხოვრება აკონტროლოს, თითქოს მამაკაცის ბუნებრივი ფუნქციაა თავად განსაზღვროს ქალის არჩევანი, თითქოს ადამიანებს დედამიწის რესურსების გამოყენების (ღვთისგან ბოძებული) უფლება აქვთ, თითქოს კაცების მიერ ქალებსა და ბუნებაზე ბატონობა (ძალაუფლების განხორციელება) გამართლებულია, თითქოს „კაცი საკუთარ სახლში ბატონია“.

ამგვარი დამახინჯებული აზროვნების წესი ნათლადაა გამოხატული განსჯის, ქალების, ბუნებისა და ბირთვული იარაღის აღწერისას გამოყენებულ სექსისტურ და ნატურისტულ ენაში. ვანს კოუპ-კასტენი (1989) თავის სტატიაში „დომინაციური რაციონალურობის პორტრეტი“, კარგად აღწერს თუ როგორ იჭრება დომინაციური მეტაფორები და სექსისტური ენა განსჯის, არგუმენტების და გადაწყვეტილების მიღების რაციონალური მოდელის ყველაზე სტანდარტულ ფილოსოფიურ განმარტებებშიც კი: კარგი მსჯელობის უნარის მქონე ადამიანები საპირისპირო არგუმენტებს ანადგურებენ; უტევენ, აბათილებენ, აქარწყლებენ, ამსხვრევენ, აცამტვერებენ მათ. კარგი მოკამათეები ენაბასრები, ენამახვილები, გამჭრიახები, შეუპოვარნი, დაუნდობელნი და სასტიკები არიან. ხოლო ვისაც კამათისას არგუმენტების წარმოდგენა უჭირს სუსტი და გაუბედავი, მგრძნობიარე, ფიცხი, ჭირვეული და ბუზღუნაა. კარგი არგუმენტები მაშინვე ეფექტს ახდენენ. ისინი ცხადი და ზუსტი მსჯელობის უდავო, შეუვალი, ძლიერი, მახვილი, გამანადგურებელი, ქვის გამხეთქავი, ფეთქებადი და დამანგრეველი ელემენტებია, რომელთაც ყველანაირი წინააღმდეგობის დაძლევა შეუძლიათ. ცუდი არგუმენტები როგორც წესი ჩაგრულთა და ძალაუფლების არმქონე ადამიანებთან ასოცირებული მეტაფორებით აღიწერება: ისინი „მიწას სახით ენარცხებიან“, მოიკოჭლებენ, სუსტები, გაურკვეველი, ბუნდოვანი, ჩამოუყალიბებელი, არასერიოზულები არიან და ბევრი ნაკლი გააჩნიათ (Cope-Kasten 1989).

ქალების, ბუნების და ბირთვული იარაღის აღსაწერად გამოყენებულ ენასაც მსგავსი კრიტიკა მიემართება (Adams 1990; Cohn 1989; Strange 1989). ქალებს ხშირად მოიხსენიებენ ცხოველური ტერმინების გამოყენებით: შინაურ ცხოველებად, ძროხებად, ღორებად, მელიებად, ბარტყებად, გველებად, ძუკნებად, თახვებად, ღამურებად, ფისუნიებად, კატებად, ჩიტისტვინებად და კურდღლისტვინებად. (პატრიარქალურ) კულტურაში, სადაც ცხოველები ადამიანებთან (კაცებთან) შედარებით მეორეხარისხოვნად განიხილებიან, ქალთა ანიმალიზება და ნატურალიზება ამართლებს და განამტკიცებს ქალთა დაქვემდებარებულ სტატუსსაც. ზუსტად ასევე, (პატრიარქალურ) კულტურაში, სადაც ქალები მეორეხარისხოვნებად და დაქვემდებარებულებად არიან მიჩნეულნი, ენა, რომელიც ბუნების ფემინიზაციას ახდენს, ამით ამართლებს და განამტკიცებს კიდეც ბუნებაზე დომინაციას. „დედა ბუნებას“ აუპატიურებენ, იმორჩილებენ, იპყრობენ და რესურსებს ართმევენ; მის საიდუმლოებს ფარდას ხდიან [her secrets are “penetrated”], მის საშვილოსნოს კი „განათლებული კაცის“ სამსახურში აყენებენ. მის ხელთუქმნელ [virgin] ხეტყეს კაფავენ; ნაყოფიერ მიწებს ხნავენ, ყამირ მიწებს კი ბერწს ეძახიან, უნაყოფოს და გამოუსადეგარს. ბუნებისა და ცხოველების ექსპლუატაცია მათი ფემინიზაციით მართლდება; ქალთა ექსპლუატაციას, კი ქალთა „ნატურალიზებით“ ამართლებენ. როგორც ქეროლ ადამსი თავის „ხორცის სქესობრივ პოლიტიკაში“ (The Sexual Politics of Meat) ასე დამაჯერებლად აღნიშნავს, ენა, რომელიც ბუნების ფემინიზაციას ახდენს, ხოლო ქალების – ნატურალიზებას, მხოლოდ აღწერს, აირეკლავს და ახანგრძლივებს პატრიარქალურ ჩაგვრას ვინაიდან ვერ ხედავს, თუ რამდენად ერთგვაროვანია არამხოლოდ მეტაფორულად, არამედ პირდაპირ კულტურულადაც, ქალებსა და ბუნებაზე, განსაკუთრებით კი ცხოველებზე, განხორციელებული ურთიერთგადაჯაჭვული დომინაცია (Adams 1990, 61).

თავის ბრწყინვალე ესეში, „სქესი და სიკვდილი სამხედრო ინტელექტუალთა რაციონალურ სამყაროში“, ქეროლ კონი კარგად აღწერს თუ როგორ აღწევს სექსისტურ-ნატურისტური ენა ბირთვული იარაღის შესახებ სამეტყველო პროცესში (Cohn 1989). ბირთვული რაკეტები „სილოსებსა“ და „ფერმებში“ ინახება. წყალქვეშა ნავის იმ ნაწილს, სადაც 24 გვერდიგვერდ ჩამწკრივებული ბირთვული რაკეტა გაშვებისთვის მუდმივ მზადყოფნაშია, „საშობაო ხეების ფერმა“ ეწოდება. ანტიბალისტიკური რაკეტათა სისტემის ადრეული ვერსიის აკრონიმი ბემბი [BAMBI] იყო (Ballistic Missile Boost Intercept). კონი გვაჩვენებს ლინგვისტურ სამყაროს სადაც დამკვიდრებული ტერმინებია ვერტიკალურად ამძრავი გამშვები დანადგარები [vertical erector launchers], ბიძგის წონასთან ფარდობა [thrust-to-weight ratios], რბილი დაბომბვა [soft lay downs], ღრმა შეღწევადობა[deep penetration] და შეღწევადობის მხარდამჭერი მექანიზმები [penetration aids] („penaid“-ების სახელით ცნობილი ხელსაწყოები, რომლებიც რაკეტებს „მტრის“ თავდაცვითი სისტემების გადალახვაში ეხმარება); სამყაროს, სადაც განიხილება „გაწელილი შეტევების შედარებითი უპირატესობა სპაზმურ შეტევებთან“ და სადაც სახელმწიფო უშიშროების საბჭოს მრჩევლები „ერთი ორგაზმული „ბათქით“ მთელი სამხედრო მეგატონაჟის 70-80%-ის გამოთავისუფლებაზე“ საუბრობენ (Cohn 1989, 133-34). ამ სამყაროში რაკეტებს „ეფერებიან“, ინდოეთის მიერ ბირთვული იარაღის გამოცდას „ქალწულობის დაკარგვად“ მოიხსენიებენ, ახალი ზელანდიის მიერ საკუთარ პორტებში ბირთვული იარაღით დატვირთული ან ბირთვულ ძრავაზე მომუშავე სამხედრო გემების შეშვებაზე გაცხადებულ უარს კი „ბირთვულ ქალწულობას“ უწოდებენ. ამგვარი სექსისტურ-ნატურისტული ენა ბირთვული იარაღის გამოყენებას, როგორც გენდერული დომინაციის ფორმას, განამტკიცებს და ამართლებს.

აზროვნებაზე, ქალებზე, ბუნებასა და ბირთვულ იარაღზე საუბრისას სექსისტურ-ნატურისტული ენის გამოყენება პატრიარქატში დამახინჯებული შეხედულებების შენარჩუნებასა და გახანგრძლივებას ემსახურება (2). მაშასადამე ეს ენა პატრიარქატის, როგორც დისფუნქციური სოციალური სისტემის, ხელშეუხებლობაში საკვანძო როლს თამაშობს.

მესამე: იმ როლის გათვალისწინებით, რასაც პატრიარქატის კონცეპტუალური ჩარჩო (1) და პატრიარქალური აზროვნების წესი (2) პატრიარქატის შენარჩუნებაში ასრულებს, გასაკვირი არ უნდა იყოს, რომ პატრიარქატი, როგორც დისფუნქციური სოციალური სისტემა, დასაშვებს ხდის და მხარს უჭერს იმგვარ ქმედებებს, რომლებიც თავის მხრივ მცდარი რწმენების შენარჩუნებას ახალისებენ (3). პატრიარქატი მთლიანად დისფუნქციურ ღირებულებებს ეფუძნება, საზოგადოების მოწყობის იმგვარ ღირებულებებს, რომლებიც ამ საზოგადოების წევრებს დისფუნქციური ქმედებებისკენ უბიძგებენ. მაგალითისთვის, დღევანდელი გათვლებით, აშშ-ში ყოველი სამი-ოთხი ქალიდან ერთი მაინც ყოფილა გაუპატიურების მსხვერპლი იმ პირის მიერ, რომელსაც ის პირადად იცნობს; მსოფლიო მასშტაბით, გაუპატიურება, სექსუალური შევიწროება, ცოლის ცემა და სადომაზოხისტური პორნოგრაფია იმ ქმედებათა მაგალითებს წარმოადგენს, რომელიც პატრიარქატში მიღებული და დასაშვებია. მათ მე „დომინაციურ ქმედებებს“ ვუწოდებ. პატრიარქატში დაშვებულ, გარემოს განადგურებისკენ მიმართულ ქმედებათა შორისაა წიაღისეულის ღია წესით მოპოვება, ჰაერის, წყლისა და ნიადაგის დაბინძურება და ცხოველების ინდუსტრიული წესით გამრავლება. საფუძვლად მათაც მცდარი რწმენა უდევთ იმისა, რომ „დედამიწის გაუპატიურება“ დასაშვებია, რომ „ადამიანს ღვთისგან ბოძებული უფლება“ აქვს განაგოს მიწა და წყალი, რომ ბუნებას მხოლოდ გამოყენებითი ღირებულება აქვს, რომ „პროგრესისკენ“ მიმავალ გზაზე გარემოს განადგურება გამართლებული მსხვერპლია.

ბოლოს, პატრიარქატულ კულტურაში დღეს არსებული „უმართაობა“ [unmanageability] (4) დიდწილად სწორედ იმ ქმედებების, მოვლენებისა და გამოცდილებების შედეგს წარმოადგენს, რომლებიც მასკულინობასთან ასოცირებული რწმენებით, ღირებულებებით, დამოკიდებულებებითა და ვარაუდებითაა განმსჭვალული. თითოეული ჩვენგანი ყოველდღიურ ცხოვრებაში ვაწყდებით და საკუთარ თავზე გამოვცდით შედეგებს პატრიარქატის უუნარობისა, სამართლიანად და მიუკერძოებლად მართოს საკუთარი სისტემა. ამ შედეგების მაგალითებია: ეროვნული თავდაცვითა და ბირთვული შეიარაღების ზრდით შეპყრობილობა – ალბათ პატრიარქალური აზროვნების წესის ყველაზე ნათელი გამოვლინება; ბუნებისა და ცხოველების ექსპლუატაცია და განადგურება, მათ შორის ცხოველებზე ჩატარებული სრულიად არასაჭირო და მტკივნეული ესქპერიმენტები; ჰომოფობიური კანონები და პოლიტიკა; „სიღარიბის ფემინიზაცია“, ბავშვებზე ძალადობა, სექსუალური ძალადობა, ქალებისადმი სასტიკი მოპყრობა და გაუპატიურება. ხშირად სწორედ ამ დისფუნქციურ ქმედებებზე (3), დისფუნქციურობის აშკარა სიმპტომებზე, დაკვირვებითაა შესაძლებელი გაგება იმისა, თუ რა როლს ასრულებს პატრიარქატი მათ შენარჩუნებაში, გახანგრძლივებასა და გამართლებაში. პატრიარქატის დისფუნქციურ სისტემად წარმოჩენით შესაძლებელი ხდება მისი „უმართაობის“ რეალური ბუნებისა და მიზეზების ცხადად დანახვა – ის პატრიარქატის პროგნოზირებად და მოსალოდნელ შედეგს წარმოადგენს.

ეს ბოლო მოსაზრება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. პატრიარქატისთვის დამახასიათებელი დისფუნქციური რწმენათა სისტემა, შეხედულებები, ქმედებები და „უმართაობა“ პროგნოზირებადი და მოსალოდნელია და მისსავე „ლოგიკურ“, „ბუნებრივ“ და „ნორმალურ“ ნაყოფს წარმოადგენენ. პატრიარქალური ფასეულობების, რწმენების, დამოკიდებულებებისა და ვარაუდების სწორედ ამ პროგნოზირებადობის გამო ვიყენებთ ხოლმე პასუხებს, რომელსაც ერთი, სტანდარტული, სიტყვით ვიწყებთ – „ცხადია“: „ცხადია, გაგიჟებს ის ფაქტი, რომ კაცები რაიმე საქმეში შენ მიერ შეტანილ წვლილს არ აღიარებენ“; „ცხადია, თავს უძლურად გრძნობ. უფროსი შენი სურვილის საწინააღმდეგოდ გეფლირტავება, შენ კი ვერაფერს აკეთებ ამის შესაჩერებლად“; „ცხადია, შენი ცხოვრება უმართავი გახდა. შენი სამსახური ხომ კაცებით დომინირებული ზღვარსგადასული რაციონალობის სავანედ იქცა“; „ცხადია, გეშინია სახლიდან ღამით მარტო გასვლა; გაუპატიურების შემთხვევები ხომ ასე ხშირია“; „ცხადია, თავს დაბნეულად და გაურკვევლად გრძნობ; საკუთარი თავის დაცვით, ხომ შენ ყველა წესს არღვევ; მათი სისტემის საფუძველს შერყევით ემუქრები“.

„ცხადია“ პასუხები ამტკიცებს, რომ ვინც პატრიარქატში და პატრიარქატის ბატონობის ქვეშ თავს შეშლილად, უძლურად, მიტოვებულად და დაბნეულად გრძნობს, განიცდის იმას, რასაც ადამიანები დისფუნქციურ სისტემაში მაშინ გრძნობენ როცა საკუთარი ყველაზე ბაზისური საჭიროებების დაკმაყოფილებას ვერ ახერხებენ; ეს სწორი და შესაბამისი პასუხებია მათთვის, ვინც მცდარ რწმენებზე დაფუძნებულ დისფუნქციურ და პატრიარქალურ სისტემაში, ამ მცდარი რწმენების თავიდან მოშორებას ცდილობს; ზუსტი, მართებული და თვალისამხელი პასუხებია, მათთვის ვინც პატრიარქატის უსამართლობასა და ძალმომრეობას საკუთარ თავზე განიცდის.

ეკოფემინისტური სულიერებები

პატრიარქატი ძალაუფლების, სარგებლისა და ვალდებულებების არათანაბარი გადანაწილების სოციალური სისტემაა. მისი სრულყოფილი გააზრება მხოლოდ ისტორიული, სოციოეკონომიკური, პოლიტიკური და კულტურული კონტექსტების გათვალისწინებითაა შესაძლებელი. ამასთან, პატრიარქატის პირობებში შესაძლებელია ერთი ჯანსაღი ინდივიდი, ოჯახი ან საზოგადოებაც კი არ არსებობდეს; შესაძლოა პატრიარქატში ბოლომდე ჯანსაღი ოჯახის არსებობა ოქსიმორონიც კი იყოს. შესაძლოა ინდივიდთა ჯანმრთელობისა და ოჯახებისა და საზოგადოებების სიჯანსაღის მიღწევა საერთოდ შეუძლებელი იყოს, სანამ პატრიარქატი ხელუხლებელი რჩება. მაშ, რა ადგილი შეიძლება მოეძებნოს ყოველივე ამაში ეკოფემინისტურ სულიერებებს?

მე არ ვეთანხმები თანამედროვე საზოგადოების არცერთ ევრისტიკულ დიქოტომიას, რომელიც ინდივიდებს, ოჯახებს და საზოგადოებებს „ჯანსაღად“ და „არაჯანსაღად“ ყოფს. ამასთან, პატრიარქალური დისფუნქციური ქმედებების პიროვნულ დარღვევებად მიჩნევა არც ჩაგრულებს (ქალებს) უწევს კარგ სამსახურს და სოციალური რეალობის აღწერასაც ამახინჯებს. „ჯანსაღისა“ და „არაჯანსაღის“ ცნებებიც ფუნქციურობისა და დისფუნქციურობის ცნებების მსგავსად კონტინუუმად უნდა განიხილოს; ჯანსაღისა და არაჯანსაღის უამრავი სხვადასხვა ვარიანტის ღია დიაპაზონად, სხვადასხვა პოლიტიკური და კულტურული კონტექსტების გათვალისწინებით.

პატრიარქატის დისფუნქციურ სოციალურ სისტემად გაანალიზება, (მთელი თავისი მახასიათებლებით (1)-ელიდან, მე-(4)-მდე) საშუალებას გვაძლევს ეკოფემინისტური სულიერებები ჩაგრულ ადამიანთა მიერ პატრიარქატის პირობებში წინააღმდეგობის გაწევის, გადარჩენისა და გაძლიერების სტრატეგიებად დავინახოთ და ასეთებად დავაფასოთ ისინი. ამგვარად დანახულ ეკოფემინისტურ სულიერებებს პატრიარქატისადმი ერთგვარი ანტიდოტის ფუნქცია შეიძლება ჰქონდეს.

ის რაც ეკოფემინისტურ სულიერებებს სულიერად აქცევს, ისაა რომ, პატრიარქალური სისტემის პირობებში მათი აღქმა და პრაქტიკაში გატარება სიცოცხლეზე ორიენტირებულ(საპირისპიროდ სიცოცხლის უარმყოფლისა) რეაქციას წარმოადგენს. ისინი მხარს უჭერენ იმ შეხედულებებსა და ქმედებებს, რომლებიც უპირისპირდებიან პატრიარქატის კონცეპტუალურ ჩარჩოს (1) და აქედან ნასაზრდოებ აზროვნების წესს, ქმედებებსა და დომინაციურ იდეოლოგიებს (2) – (4). ამისთვის ისინი უშვებენ და აღიარებენ რაიმე ისეთი აღმატებული ერთეულის არსებობას (ძალის, ენერგიის, არსების, ღვთაების ან ღვთაებების), რომელიც შექმნის და აღადგენს ჯანსაღ ურთიერთობებს. ეკოფემინისტური სულიერების ცენტრალურ იდეას დისფუნქციური სისტემებისა და ქმედებებისგან გამიჯვნა, განსვლა და ჯანსაღი, ფუნქციური, სულიერ ამაღლებაზე კონცენტრირებული სისტემებისა და ქმედებებისკენ სვლა წარმოადგენს.

ეკოფემინისტური სულიერებები ფემინისტურია, რამდენადაც ისინი უპირისპირდებიან მამაკაცურ ძალაუფლებასა და პრივილეგიას, გამოხატულს, ერთი მხრივ, პატრიარქატის კონცეპტუალური ჩარჩოსთვის დამახასიათებელი მითებით, სიმბოლოებით, ენითა და რწმენითი სისტემებით (1), ხოლო მეორე მხრივ, პატრიარქალური შეხედულებებით, ქმედებებით და დომინაციური იდეოლოგიებით (2) – (4). ამგვარად გაგებული ეკოფემინისტური სულიერებები პატრიარქატისადმი გამოვლენილ რეაქციათა მთელ წყებას მოიაზრებს, მიმართულს ქალების გაძლიერებისა და პატრიარქატისთვის დამახასიათებელი დისფუნქციურობების გამოსწორებისკენ.

ხოლო ეკოფემინისტური სულიერებები ეკოფემინისტურია, რამდენადაც ისინი აღიარებენ, რომ პატრიარქალურ სისტემაში ქალებზე განხორციელებული დომინაცია და ბუნებაზე განხორციელებული დომინაცია მჭიდროდაა დაკავშირებული ერთმანეთთან. პატრიარქატის, როგორც დისფუნქციური სისტემის, წარმოდგენილი მოდელის თანახმად, ეს კავშირები ღრმადაა ფესვგადგმული პატრიარქატის კონცეპტუალურ ჩარჩოებში. პატრიარქატის დისფუნქციურობანი (1) – (4) კულტურულად კონსტრუირებული, ისტორიულად ჩამოყალიბებული და პოლიტიკურად გამოწრთობილია; ისინი ეკონომიკური ბუნებისაა და სოციალური ინჟინერიის ნაყოფს წარმოადგენს. შემოთავაზებულ მოდელში, სხვებთან ერთად, სექსუალური ძალადობა, გარემოს გლობალური განადგურება და ბირთვული ომი უკონტროლო პატრიარქატის პროგნოზირებად შედეგებს წარმოადგენს (3) და (4). ეკოფემინისტური სულიერებები კი, ფილოსოფიური თვალსაზრისით, პატრიარქატის ამ დისფუნქციურობასა და მის თანმდევ ბუნების განადგურებაზე, საპასუხო, დედამიწასთან სულიერ კავშირზე დაფუძნებულ განმაკურნებელ რეაქციად შეიძლება იქნას გაგებული.

გასაკვირი არ უნდა იყოს, რომ ეკოფემინისტური სულიერებები ხშირად და აშკარად დედამიწასთან კავშირებზეა დაფუძნებული. ბევრი ეკოფემინისტისთვის ბუნების წიაღში მიღებული გამოცდილება არსებითი მნიშვნელობისაა და პატრიარქატისგან თავის დაღწევის ერთ-ერთ გზას წარმოადგენს (რაოდენ ხანმოკლე და იშვიათიც არ უნდა იყოს ის), სულ მცირე იმის გასააზრებლად მაინც, თუ როგორ აღიქვამს ის საკუთარ თავს საკუთარ თავთანვე თუ სხვებთან მიმართებაში(მათ შორის, არაცოცხალ ბუნებასთან მიმართებაში). ფილოსოფიური თვალსაზრისით, პატრიარქატისგან თავის დაღწევის ამგვარი გზები მნიშვნელოვანია. ისინი ადამიანთათვის და ადამიანთა ჯგუფებისთვის მოცემულ დროსა და სივრცეში პიროვნული გაძლიერების სტრატეგიებს წარმოადგენენ; სტრატეგიებს, მიმართულს, პატრიარქალურ რწმენებთან, ღირებულებებთან, დამოკიდებულებებსა და მოლოდინებთან დაპირისპირებისა და მათი არაპატრიარქალური და ფემინისტური რწმენებით, ღირებულებებით, დამოკიდებულებებითა და მოლოდინებით ჩანაცვლებისკენ; პატრიარქალური მოსაზრებებთან და ქმედებებთან დაპირისპირებისა და მათი არაპატრიარქალური და ფემინისტური მოსაზრებებით და ქმედებებით ჩანაცვლებისა. მოკლედ რომ ვთქვათ, მათ პატრიარქატის ანტიდოტებად მოიხმარენ. ამგვარად გაგებული ეკოფემინისტური სულიერებების უმთავრესი ფილოსოფიური ღირებულება სწორედ პატრიარქალური პრაქტიკებთან დაპირისპირებაში, მათთვის ძირის გამოთხრასა და მათი იმგვარი პრაქტიკებით ჩანაცვლებაში მდგომარეობს, რომლებიც ხელს არ უწყობენ სექსიზმისა და ნატურიზმის გახანგრძლივებას და შესაძლებელს ხდიან პატრიარქატის პირობებში ადამიანთა გაძლიერებას. ამგვარად, ეკოფემინისტურ სულიერებებს მარტოოდენ იდეალური და უტოპიური ხედვების შემოთავაზება კი არ შეუძლია; არამედ, ის გვაწვდის პრაქტიკულ და გამოსადეგ სტრატეგიებს ჩაგრულთა გაძლიერებისა, რომელთა გამოყენებაც ადამიანებს თანამედროვე პატრიარქალური კულტურის პირობებშიც შეუძლიათ. ისინი წინაფემინისტურ აწმყოში არსებობენ და დისფუნქციურ სოციალურ სისტემად აღქმული პატრიარქატის მანკიერი წრის გაწყვეტაში გვეხმარებიან.

დასკვნა

ეს ესე კითხვის დასმით დაიწყო: რას წარმოადგენს ეკოფემინისტური სულიერებები ფემინისტური ფილოსოფიის თვალთახედვიდან და როგორ შეიძლება გავიგოთ წამოყენებული დებულება, რომლის მიხედვითაც ეკოფემინისტური სულიერებები სექსიზმზე დაფუძნებულ ჩაგვრასა და ბუნების განადგურებაზე ეფექტური საპასუხო რეაქციები შეიძლება იყოს? ჩემი პასუხი შემდეგია: ეკოფემინისტური სულიერებები პატრიარქატზე, როგორც დისფუნქციურ სოციალურ სისტემაზე პასუხს და მის ანტიდოტს წარმოადგენს, რომლის გამოყენება თანამედროვე პატრიარქალური კულტურის პირობებშიც შესაძლებელია.

ამგვარად გაგებული ეკოფემინისტური სულიერებანი, ფილოსოფიური თვალსაზრისით, რამდენიმე მნიშვნელოვან ფუნქციას ასრულებს. პირველი: ის პატრიარქატს ყველაზე ფუნდამენტურ, მისი რწმენათა სისტემის დონეზე უპირისპირდება და ცდილობს ის არადომინაციური და სიცოცხლეზე ორიენტირებული რწმენებით, ღირებულებებით, ქმედებებითა და ურთიერთობებით ჩაანაცვლოს. ფილოსოფიური თვალთახედვიდან, ეკოფემინისტური სულიერებები ძლიერ კონცეპტუალურ იარაღს წარმოადგენს პატრიარქალურ რწმენათა სისტემასთან და პატრიარქატისთვის დამახასიათებელ დამახინჯებულ აზროვნების წესებთან და დომინაციურ ქმედებებთან ბრძოლის პროცესში.

ცხადია, ის საკითხი, თუ რამდენად ფემინისტური ან ეკოფემინისტურია კონკრეტული ეკოფემინისტური სულიერებები და რეალურად ავითარებენ თუ არა ისინი ქალებსა და ბუნებაზე განხორციელებული ურთიერთდაკავშირებული მჩაგვრელი პრაქტიკების გამოააშკარავებისა და ჩანაცვლების ეკოფემინისტურ პროექტს, ღია კითხვად რჩება და ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა მე არც მიცდია. ჩემი მიზანი მხოლოდ პატრიარქატის კონცეპტუალური ჩარჩოს საფუძველზე აღმოცენებული პატრიარქატის დისფუნქციური სოციალური სისტემის კონცეფციასა და მოდელთან მიმართებაში ეკოფემინისტური სულიერებების ფილოსოფიური თვალთახედვის შემოთავაზება იყო.

მეორე: ქალები პატრიარქატის მთელ რიგ დისფუნქციურობებს ყოველდღიურ რეალობებში გამოცდიან საკუთარ თავზე. შესაბამისად, პატრიარქატის დისფუნქციურ სოციალურ სისტემად მოაზრება, მკაფიოდ და მკვეთრად აღწერს, აღბეჭდავს და გამოხატავს ბევრი ჩვენგანის ცხოვრებას. ეკოფემინისტური სულიერებებისთვის ფილოსოფიური ყურადღების მიპყრობით ვხსნით, ვაღიარებთ, და ვაფასებთ იმ როლს რასაც ქალთა სულიერი გამოცდილებანი პატრიარქალურ სისტემასთან ბრძოლასა და მის პირობებში გადარჩენაში ასრულებენ. სწორედ ამგვარ ყურადღებას უნდა დაეფუძნოს ფემინისტური თეორია და მისი მშენებლობის პროცესი.

მესამე: შეხედულება, რომ ეკოფემინისტური სულიერებები პატრიარქატის პირობებში ქალთა გამაძლიერებელი ეკოფემინისტური სტრატეგიების შემადგენელ ელემენტებს წარმოადგენენ და ამავე დროს უპირისპირდებიან კიდეც პატრიარქალურ სტრუქტურებსა და პრაქტიკებს, წარმოაჩენს იმ შემოქმედებით და მრავალფეროვან გზებს, რომელსაც პატრიარქატის პირობებში იყენებენ ქალები საკუთარი და სხვების ცხოვრებების შესამსუბუქებლად და გასაუმჯობესებლად. ამგვარი ქმედება ხელს უწყობს უკუგდებას სხვაგვარად დამთრგუნველი განცდისა, რომელიც პატრიარქატთან შეჯახებისას ადამიანს ხშირად უჩნდება და აფიქრებინებს, რომ პატრიარქატი ზედმეტად დიდი, ზედმეტად ძველი და ზედმეტად ძლიერია, იმისთვის რომ მასთან ბრძოლა ღირდეს.

ბოლოს, ესეში წარმოდგენილი დისკუსია გვაჩვენებს, თუ რატომაა პატრიარქატის განადგურებისთვის ბრძოლაში სულიერის პოლიტიკურად გაგება მნიშვნელოვანი, ნაცვლად მისი უბრალოდ „ადამიანის შინაგანი სამყაროს გადალაგებად“ მიჩნევისა. სულიერზე კონცენტრირება პატრიარქატის საფუძველშივე მდებარე დისფუნქციურ კონცეფციებსა და ქმედებებს უყენებს წყალს და არყევს მათ. ვერ დანახვა იმ პოტენციალისა, რაც პატრიარქატთან ბრძოლაში ეკოფემინისტურ სულიერებებს ჭეშმარიტად ფემინისტური, სიცოცხლეზე ორიენტირებული და ქალთა გამაძლიერებელი ბრძოლის გზების შემოთავაზებით შეიძლება ჰქონდეს, მხოლოდ ხელს უწყობს იმ მცდარი ხედვის გახანგრძლივებას, რომ ფემინიზმისთვის სულიერება არ არის და არ შეიძლება იყოს პოლიტიკური მნიშვნელობის საკითხი. იმედი მაქვს, ფილოსოფიური თვალთახედვა, რომელიც ამ ესეშია წარმოდგენილი აჩვენებს თუ რატომაა ამგვარი მოსაზრება ფილოსოფიური თვალსაზრისით მცდარი და თუ როგორ ცუდ სამსახურს გაუწევს ის ეკოფემინისტური სულიერებების მიმდევართ.

შენიშვნები

[*] კარენ ჯ. უორენი ფილოსოფიის ასოცირებული პროფესორია მაკალესტერის კოლეჯში (სენტ პოლი, მინესოტა). მის მთავარ კვლევით ინტერესს ეთიკა, ფემინიზმი (განსაკუთრებით ეკოლოგიური ფემინიზმი) და კრიტიკული აზროვნება შეადგენს. უორენი მიწვეულ რედაქტორად მუშაობდა Hypatia: A Feminist Journal of Philosophy-ის ეკოლოგიური ფემინიზმის შესახებ გამოცემულ სპეციალურ ნომერზე და ამერიკის ფილოსოფიური ასოციაციის მიერ გამოცემული Newsletter on Feminism and Philosophy-ის სამ ნომერზე, რომელთაგან ერთი გენდერს, განსჯას და რაციონალობას შეეხებოდა, ხოლო ორი ფემინიზმსა და გარემოს დაცვას. ამჟამად ის ეკოლოგიური ფემინიზმის შესახებ გამოსაცემ ანთოლოგიაზე მუშაობს, ჯიმ ჩენისთან ერთად წერს წიგნს Ecological Feminism: A Philosophical Perspective on What It Is and Why It Matters და მუშაობს Hypatia-ს სპეციალური ნომრის რედაქტირებაზე, რომელიც ფემინიზმსა და მშვიდობას შეეხება.

[i] ეკოფემინიზმისა და სულიერების გარშემო უფრო სრულყოფილი განხილვისთვის იხ. Warren and Cheney.

[ii] ეკოფემინიზმის შიგნით განხილული საკითხებისა და ეკოფემინისტურ ფილოსოფიასთან მიმართებით მათი რელევანტურობის შესახებ იხ. Warren (1991a)

[iii] რაც ფემინისტურ ანალიზს ყველა მჩაგვრელი სისტემის მიმართ „ფემინისტურად“ აქცევს, ისაა, რომ ამ დომინაციური იდეოლოგიების ანალიზი სქესი-გენდერის ლინზიდან ხდება. იმის თქმა, რომ რადგან ეს დომინაციური იდეოლოგიები ფემინისტური ლინზიდანაა დანახული, ეს მათ ფემინისტური ანალიზის ფარგლებს მიღმა ტოვებს, იგივე იქნებოდა, გვეთქვა, რომ ადამიანთა შორის არსებული ურთიერთობები და მათი ურთიერთობები დანარჩენ სამყაროსთან იუდაიზმისა და ქრისტიანობის ანალიზის ფარგლებს მიღმაა, როცა მათ იუდაისტური ან ქრისტიანული ლინზიდან ვუყურებთ.

[iv] ჭრილობათა მოშუშება“ (Healing the wounds) ეკოფემინიზმის შესახებ შექმნილი მნიშვნელოვანი წიგნის სათაურია, Plant (1989).

[v]მცდარ რწმენებზე დაფუძნებული დისფუნქციური სოციალური სისტემების ეს მოდელი პატრიკ კარნსის ადიქციური სისტემის მოდელის სახეცვლილებას წარმოადგენს (Carnes 1983, 15).