გთავაზობთ ნაწყვეტს თანამედროვე ამერიკელი ფილოსოფოსის ნენსი ფრეიზერის წიგნიდან „კანიბალური კაპიტალიზმი“. ვინაიდან კაპიტალიზმი არ არის მხოლოდ ეკონომიკური სისტემა, ის ვერ იარსებებს იმ „არაეკონომიკურად“ მონიშნული სფეროების გარეშე, როგორიცაა უხელფასო ზრუნვის შრომა, ნედლეულის და ენერგიის წყაროების გამოყენება და გარემოს ექსპლუატაცია. თუმცა კაპიტალისტური საზოგადოება მუდმივად აბუნდოვანებს ამ კავშირს. ფრეიზერის პირიქით ააშკარავებს ამ ურთიერთგადაჯაჭვულობას და ამტკიცებს, რომ მოგება არ არის კაპიტალისტური რბოლის ერთადერთი შედეგი. მოგების მეორე მხარეა ზიანი. კაპიტალისტური მოგებისთვის აუცილებელია ბუნებისთვის რესურსების იაფად აწაპვნა, მისი ათვისება. მოგება ერთეულებს ერგება, ხოლო თანმდევ ეკოლოგიურ საზღაურს იხდის ყველა გარდა ამ ერთეულებისა. ამგვარად, კაპიტალისტური წარმოების შედეგად გროვდება არა მხოლოდ დოვლათი, არამედ ეკოლოგიური ზიანიც.

კაპიტალისტური საზოგადოებები სწორედ ერთეულებს, რომლებიც სისტემატურად ხეირობენ ბუნების ხარჯზე, ანიჭებენ უფლებამოსილებას აკონტროლონ ჰაერი და წყალი, მიწა და მინერალები, ფლორა და ფაუნა, ტყეები და ოკეანეები. შესაბამისად, ერთეულები სარგებლობენ სისტემით, რომელშიც ჩაშენებულია პლანეტის ულმობლად განადგურების დინამიკა. ამგვარად, ეკოლოგიური კრიზისი კაპიტალისტური ეპოქის განუყოფელი ნაწილია.

„კაპიტალიზმი კანიბალურ კავშირშია ბუნებასთან. იქიდან გამომდინარე, რომ კაპიტალიზმს სჭირდება და ამავდროულად არად აგდებს ბუნებას, ის კანიბალი გამოდის, რომელიც საკუთარ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან ორგანოებს ინადგურებს. ურობოროსის მსგავსად, რომელიც კუდს იჭამს.“

კაპიტალიზმის ეკოლოგიური წინააღმდეგობრიობა: სტრუქტურული დასაბუთება

ავტორი: ნენსი ფრეიზერი

თამარ გოგიას თარგმანი

რას ნიშნავს იმის თქმა, რომ კაპიტალიზმი არის გლობალური დათბობის უმთავრესი სოციალურ-ისტორიული მამოძრავებელი? ერთი მხრივ, ეს მტკიცება ემპირიულია, მიზეზ-შედეგობრივი განცხადებაა. “ანთროპოგენურ კლიმატურ ცვლილებაზე” ჩვეული, ბუნდოვანი მითითებების საწინააღმდეგოდ, ეს მტკიცება ბრალს სდებს არა ზოგადად “კაცობრიობას”, არამედ მოგებაზე ორიენტირებულ ანტრეპრენიორების კლასს, რომელმაც შეიმუშავა წიაღისეულ საწვავზე დამყარებული წარმოების სისტემა და ტრანსპორტი, რაც ატმოსფეროში აფრქვევს სათბურის გაზების ნაკადს. კაპიტალიზმის ჩემეული გაგება გლობალურ დათბობას აჩქარებს არა შემთხვევითად, არამედ სწორედ მისი სტრუქტურის წყალობით.

დავიწყებ შესაძლო არასწორი გაგების თავიდან აცილებით. იმის თქმა, რომ კაპიტალიზმი არაშემთხვევითად აღძრავს კლიმატურ ცვლილებას, არ ნიშნავს, რომ ეკოლოგიური კრიზისი მხოლოდ კაპიტალისტურ საზოგადოებაში იჩენს თავს. პირიქით, ბევრი პრეკაპიტალისტური საზოგადოება განადგურდა გარემოს ჩიხში მომწყვდევის შედეგად, მათივე ქმედებებიდან გამომდინარე. მაგალითად, ანტიკურმა იმპერიებმა ტყის გაჩეხითა და მარცვლეულის ჩაუნაცვლებლობით გაანადგურეს სამეურნეო მიწები, რომლებზეც თავადვე იყვნენ დამოკიდებულნი. ასეთივე შემთხვევაა ზოგიერთი თვითმარქვია პოსტკაპიტალისტური საზოგადოებები, რომლებმაც გამოიწვიეს გარემოს სასტიკი დაზიანება ქვანახშირის უწყვეტი ყოველდღიური წვით; ანდაც ცალკეული მასშტაბური კატასტროფა, როგორიცაა ჩერნობილი. ასეთი ფაქტები ცხადყოფს, რომ ეკოლოგიური განადგურება არ არის სპეციფიკურად ნიშანდობლივი მხოლოდ კაპიტალიზმისთვის.

თუმცა, სპეციფიკურად ნიშანდობლივია ეკოლოგიურ კრიზისსა და კაპიტალისტურ საზოგადოებას შორის ურთიერთკავშირის სტრუქტურული ხასიათი. პრეკაპიტალისტურმა ეკოლოგიურმა კრიზისმა თავი იჩინა მიუხედავად “ბუნებაზე მინიმალური ზემოქმედების” მსოფლმხედველობისა და, უფრო ზოგადად, უმეცრების წყალობით – მაგალითად, ტყის გაჩეხისა და ჭარბად თუ მჭიდროდ განაშენიანების შედეგების ვერ გათვლით. ამათი აღკვეთა შესაძლებელი იყო სოციალური დასწავლით, რაც სოციალურ პრაქტიკაში გარკვეულ ცვლილებებს უბიძგებდა (ხანდახან ხდებოდა კიდეც ასე). ამ საზოგადოებების ბუნებრივ დინამიკაში არაფერი არ მოითხოვდა ისეთ პრაქტიკებს, რაც ზიანის მომტანია. იგივე შეგვიძლია ვთქვათ თვითმარქვია პოსტკაპიტალისტურ საზოგადოებებზე. “რეალურად არსებული სოციალიზმი”, პარადიგმატიკურად – საბჭოთა კავშირი, ეწეოდა არამდგრად სამეურნეო და ინდუსტრიულ საქმიანობებს, წამლავდა მიწას ქიმიური სასუქებით და აბინძურებდა ჰაერს ნახშირორჟანგით. მათი პრეკაპიტალისტური წინამორბედებისგან განსხვავებით, რა თქმა უნდა, მათი პრაქტიკები ესადაგებოდა მსოფლმხედველობას, რომელიც საერთოდაც არ ითვალისწინებდა “ბუნებაზე მინიმალურ ზემოქმედებას”. მათი ქმედებები განპირობებული იყო იდეოლოგიური თავდადებით, რაც მოითხოვდა “საწარმოო ძალების განვითარებას”. თუმცა, რაც მთავარია, არც ის მსოფლმხედველობა და არც ის თავდადება არ წარმოქმნილა სოციალიზმის შინაგანი დინამიკით. ისინი ფესვგადგმულია იმ გეოპოლიტიკურ წიაღში, საიდანაც ეს სოციალისტური მოწყობები აღმოცენდა – სამყაროს სტრუქტურაში, რომელიც აგებულია კაპიტალისტურ საზოგადოებებთან შეჯიბრში, ერთი მხრივ, მოქიშპე ექსტრაქტივისტული პოზიციებით (რასაც გარემომ შეუწყო ხელი), ხოლო მეორე მხრივ, მათთვის რჩეული მეგაინდუსტრიალიზაციის წიაღისეული საწვავის მოდელებით. ასე რომ ვთქვათ, ამ საზოგადოებების მმართველები განუსჯელები არ უნდა დარჩნენ; ისინი ყოველთვის დამნაშავეებად დარჩებიან იმ ბიუროკრატიულ-ავტორიტარულ გარემოებებში მიღებული დამანგრეველი გადაწყვეტილებებისთვის, რაც გაჯერებული იყო შიშით და შეპყრობილი იყო კონსპირაციით (იმ მახასიათებლებით, რაც მათ განზრახ განავითარეს). საქმე ისაა, რომ სოციალისტური საზოგადოების არც ერთი ნიშანთვისება არ მოითხოვს ამგვარ გარემოსა თუ გადაწყვეტილებებს. რომ არა გაბატონებული გარე შეზღუდვები და შიდა დეფორმაციები, ასეთმა საზოგადოებებმა პრინციპში უნდა შეძლონ არაადამიანურ ბუნებასთან მდგრადი ურთიერთკავშირის ფორმების შემუშავება.

იმავეს ვერ ვიტყოდით კაპიტალისტურ საზოგადოებებზე. ჩვენთვის ცნობილ სოციალურ სისტემებს შორის ისინი უნიკალურნი არიან ეკოლოგიური კრიზისის საფუძვემდებარე ტენდენციების გაღრმავებაში. როგორც შემდგომში ავხსნი, კაპიტალისტური საზოგადოება თავიდანვეა წახალისებული რეგულარულად აწარმოოს ეკოლოგიური კრიზისი და ეს მთელს ისტორიას გასდევს. სხვა საზოგადოებებისგან განსხვავებით, ეკოლოგიური კრიზისის ჩიხიდან გამოსავალი მათთვის ვერ იქნება გარემოსდაცვითი კეთილსინდისიერების თუ ცოდნის გაღრმავება. საჭიროა სიღრმისეული სტრუქტურული ტრანსფორმაცია.

მიზეზებში გასარკვევად მოგვიწევს კაპიტალიზმის ცნების გადასინჯვა. კაპიტალიზმი არა მხოლოდ ეკონომიკური სისტემა, არამედ უფრო დიდი რამაა. მეტია, ვიდრე ეკონომიკური წარმოებისა და გაცვლის ორგანიზება და, ამასთან, ის არის წარმოება-გაცვლის და მათივე შესაძლებლობათა არაეკონომიკური გარემოებების ურთიერთკავშირის ორგანიზების გზა. ცნობილია, რომ კაპიტალისტურმა საზოგადოებებმა მოახდინეს კონკრეტული მიზნებისთვის განსაზღვრული ეკონომიკური რეალობის ინსტიტუციონალიზაცია – რეალობის სპეციფიკური აბსტრაქციის ფორმისა, რაც ცნობილია, როგორც “ღირებულება”; რეალობისა, სადაც საქონელი კერძო წარმოების საშუალებებით იწარმოება ექსპლუატირებული, ხელფასზე მომუშავე მშრომელების მიერ და იყიდება კვლავაც კერძო კომპანიების მიერ ისეთ ბაზრებზე, სადაც ფასწარმოქმნას ბაზარივე არეგულირებს. ამ კერძო კომპანიების მიზანი კი მოგების წარმოება და კაპიტალის დაგროვებაა. თუმცაღა, ხშირადაა უგულებელყოფილი, რომ ეს რეალობა კონსტრუქციულადაა (შეიძლება ითქვას, პარაზიტულადაც) დამოკიდებული იმ სოციალური აქტივობების, პოლიტიკური შესაძლებლობებისა და ბუნებრივი პროცესების წყებაზე, რაც კაპიტალისტურ საზოგადოებებში არაეკონომიკურ პროცესებადაა განსაზღვრული. მიუხედავად იმისა, რომ ამ პროცესებს არ აქვთ მინიჭებული “ღირებულება” და განთავსებულნი არიან ეკონომიკის გარეთ, ისინი ქმნიან ეკონომიკისთვის აუცილებელ წინაპირობებს. სასაქონლო წარმოება წარმოუდგენელია სოციალური კვლავწარმოების უხელფასო საქმიანობის გარეშე, რაც ქმნის და ამარაგებს ხელფასზე მომუშავე მუშახელს. მსგავსად ამისა, ასეთი წარმოება ვერ იარსებებს სამართლებრივი ნებართვის, რეპრესიული ძალების და საჯარო სიკეთეების გარეშე, რასაც ემყარება კერძო საკუთრება და ხელშეკრულებებით გათვალისწინებული გაცვლა. და ბოლოს, როგორც ქვემოთ დეტალურად აღვწერ, ვერც მოგება და ვერც კაპიტალი ვერ იარსებებს იმ ბუნებრივი პროცესების გარეშე, რომლებიც უზრუნველყოფენ სასიცოხცლოდ მნიშვნელოვანი რესურსების ხელმისაწვდომობას, ნედლეულისა და ენერგიის წყაროების ჩათვლით. ეს “არაეკონომიკური” გარემოებები კაპიტალიზმისთვის არა გარეგანი, არამედ შინაგანი ელემენტებია – არსებითი პირობებია კაპიტალისტური ეკონომიკისთვის. კაპიტალიზმის კონცეფციები, რომლებიც მათ გამორიცხავს, იდეოლოგიურია. კაპიტალიზმის გაიგივება ეკონომიკასთან ნიშნავს, რომ თუთიყუშივით გავიმეოროთ სისტემის ეკონომიკური თვითშეფასება. შესაბამისად, ეს არის მისი კრიტიკულად გააზრების შანსის ხელიდან გაშვება. კრიტიკული პერსპექტივა მოითხოვს კაპიტალიზმის უფრო ფართოდ გაგებას: როგორც ინსტიტუციონალიზებული საზოგადოებრივი წესრიგის, რომელიც მოიცავს არა მხოლოდ ეკონომიკას, არამედ ასევე იმ ქმედებებსა თუ საქმიანობებს, კავშირებსა თუ პროცესებს, რომლებიც “არაეკონომიკურადაა” განსაზღვრული და რომლებიც ეკონომიკის არსებობის საშუალებებია.

კაპიტალიზმის ცნების გადასინჯვით შევძელით არსებითი რამის გამორკვევა: კაპიტალისტურ საზოგადოებებში ეკონომიკასა და მის “სხვა დანარჩენებს” შორის ურთიერთკავშირის (მათ შორის იგულისხმება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი “სხვა”, რასაც “ბუნების” სახელით ვიცნობთ). ეს კავშირი საფუძველშივეა წინააღმდეგობრივი და კრიზისისაკენ მიდრეკილი. ერთი მხრივ, სისტემის ეკონომიკა კონსტრუქციულად, ორმხრივადაა დამოკიდებული ბუნებაზე — რომ წარმოვიდგინოთ, როგორც წარმოების რესურსების ონკანი და, ასევე, როგორც ნიჟარა ნარჩენებისთვის. ამასთან, კაპიტალისტური საზოგადოება მკაცრად აცალკევებს ორ “რეალობას”: (1) ეკონომიკას აკონსტრუირებს, როგორც ადამიანის ისეთ შემოქმედებით ველს, რაც აწარმოებს ღირებულებას; (2) ბუნებას კი, როგორც ღირებულებას მოკლებულ რეალობას, მუდმივად თვითგანახლებადს და ფართოდ ხელმისაწვდომს სასაქონლო წარმოებისთვის გადასამუშავებლად.

ეს ონტოლოგიური უფსკრული იქცევა გამძვინვარებულ ჯოჯოხეთად, როცა კაპიტალი უერთდება ზემოაღნიშნულ ნაზავს. კაპიტალი, რაც “თვითგაფართოებისთვის” შემუშავებული მონეტიზებული აბსტრაქციაა, უსასრულოდ განკარგავს დაგროვებას. შედეგად, მესაკუთრეები წახალისებულნი არიან, მისდიონ მოგების მაქსიმალურად გაზრდის პრინციპს, რათა “ბუნების საჩუქრები” მიითვისონ რაც შეიძლება იაფად, თუ არა – მუქთად. ამასთან, მესაკუთრეები გათავისუფლებულნი არიან ყველანაირი ვალდებულებისგან, შეავსონ ის, რითაც ისარგებლეს და შეაკეთონ ის, რაც დააზიანეს. ზიანი მოგების მეორე მხარეა. ეკოლოგიური კვლავწარმოების ღირებულების ჩამოფასების საშუალებით ძალზედ გაიაფებულია კაპიტალისტური წარმოების და ბრუნვის ყველა ძირითადი დანახარჯი – არა მხოლოდ “უბრალოდ” ნედლი მასალა, ენერგია და ტრანსპორტი, არამედ შრომაც, რამდენადაც ხელფასები შემოიფარგლება საარსებო მინიმუმით, მაშინ როცა კაპიტალი ბუნებას იაფად სტაცებს რესურსებს. ყველანაირ გარემოებაში კაპიტალისტები დანაზოგს ითვისებენ მოგების სახით. ეკოლოგიურ საზღაურს კი უსახსოვრებენ მათ, ვინც ამ თანმდევ შედეგებთან ერთად უნდა იცხოვრონ ან დაიღუპონ, კაცობრიობის მომავალი თაობის ჩათვლით.

შრომაზე მეტად კაპიტალი კავშირშია ბუნებასთან – კანიბალურ, ექსტრაქტივისტულ კავშირში, რაც კიდევ უფრო მეტ ბიოფიზიკურ სიმდიდრეს მოიხმარს მეტი “ღირებულების” დასახვავებლად მაშინ, როცა ანადგურებს ეკოლოგიურ “გარე ფაქტორებს”. გარდა ამისა, რაც არაშემთხვევითად გროვდება, არის უსასრულოდ მზარდი ეკოლოგიური ზიანი: ნახშირბადის გამოყოფით წალეკილი ატმოსფერო; ტემპერატურის მატება, პოლარული ყინულის რიფების მსხვრევა, პლასტმასის კუნძულებით გატენილი ზღვის დონის მატება; მასობრივი გადაშენება, ბიომრავალფეროვნების შემცირება, კლიმატით გამოწვეული მიგრაცია ორგანიზმებისა და პათოგენებისა, მომაკვდინებელი ვირუსების ზოონოზური გავრცელების ზრდა; ძალიან ძლიერი შტორმები, მეგაგვალვები, გიგანტური კალიების შემოსევა, მასშტაბური სწრაფად გავრცელებადი ხანძრები, ტიტანური წყალდიდობები; მკვდარი ზონები, მოწამლული მიწები, მხუთავი ჰაერი. კაპიტალიზმი სისტემატურად ხეირობს ბუნების ხარჯზე, რასაც უსასრულოდ თვითგანახლება არ ძალუძს და ამიტომაც კაპიტალიზმის ეკონომიკა ყოველთვისაა საკუთარი ეკოლოგიური გარემოებების შესაძლებლობათა მოშლის ზღვარზე.

შედეგად, ეკოლოგიური წინააღმდეგობრიობა ჩაშენებულია კაპიტალისტური საზოგადოების შუაგულში – იმ ურთიერთობაში, რომელსაც ეს საზოგადოება ამყარებს ეკონომიკასა და ბუნებას შორის. სისტემის სტრუქტურაში ღრმად ფესვგადგმული ეს წინააღმდეგობრიობა მოკლედ აღიწერება ოთხი სიტყვით, რომლებიც ასო-ბგერა დ-ზე იწყება: დამოკიდებულება, დაცალკევება, დეზავუირება (რისამე აღიარებაზე უარის თქმა) და დესტაბილიზაცია. მოკლედ რომ ვთქვათ, კაპიტალისტური საზოგადოება “ეკონომიკას” ხდის “ბუნებაზე” დამოკიდებულს მაშინ, როცა მათ ონტოლოგიურად აცალკევებს. ეს მოწყობა მოითხოვს ღირებულების მაქსიმალურ დაგროვებას მაშინ, როცა ბუნებას არც კი განიხილავს ამის მონაწილედ. თანაც, ეს მოწყობა ეკონომიკას ისე აპროგრამებს, რომ მისგან გამოწვეული ეკოლოგიური კვლავწარმოების დანახარჯს არც კი აღიარებს. რამდენადაც ეს დანახარჯები სწრაფად და თვალსაჩინოდ იზრდება, შედეგი ეკოსისტემის მოშლაა, ხოლო პერიოდულად, კაპიტალისტური საზოგადოების მთელი ამ სახელდახელოდ ნაგები სისტემის ნგრევა. იქიდან გამომდინარე, რომ კაპიტალიზმს სჭირდება და ამავდროულად არად აგდებს ბუნებას, ის კანიბალი გამოდის, რომელიც საკუთარ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან ორგანოებს ინადგურებს. ურობოროსის მსგავსად, რომელიც კუდს იჭამს.

ეს წინააღმდეგობრიობა შეიძლება ფორმულირდეს კლასობრივი ძალაუფლების თვალსაზრისითაც. განსაზღვრების მიხედვით, კაპიტალისტური საზოგადოებები პროდუქციის ორგანიზების დავალებას კაპიტალს აბარებენ ანდა მათ, ვინც კაპიტალის დაგროვებისთვის არიან თავდადებულნი. სწორედ კაპიტალისტების კლასს ანიჭებს ეს სისტემა უფლებას, მოიპოვოს ნედლეული, გამოიმუშავოს ენერგია, განსაზღვროს მიწის გამოყენება, შეიმუშაოს საკვები სისტემები, მოიძიოს ბიომრავალფეროვანი სამკურნალო საშუალებები და განკარგოს ნარჩენები.

კაპიტალისტური საზოგადოებები კაპიტალს ლომის წილს ანიჭებენ, აკონტროლოს ჰაერი და წყალი, მიწა და მინერალები, ფლორა და ფაუნა, ტყეები და ოკეანეები, ატმოსფერო და კლიმატი; შეიძლება ითქვას, დედამიწაზე სიცოცხლის ყველანაირი არსებითი ფორმა. კაპიტალისტური საზოგადოებები უფლებამოსილებას ანიჭებენ ისეთ კლასს, რომელიც ძლიერაა მოტივირებული, ძალაუფლებით გაანადგუროს ბუნება, რათა განკარგოს ამ უკანასკნელისა და ჩვენი ურთიერთკავშირი.

უნდა გავითვალისწინოთ, რომ სახელმწიფოები ხანდახან მოგვიანებით მაინც ერთვებიან ზარალის შემსუბუქებაში, თუმცა ყოველთვის რეაქციულად, მოვლენისთვის ფეხის აწყობის რეჟიმში და მესაკუთრის პრეროგატივის ხელშეუხებლად. რადგანაც სახელმწიფოები ყოველთვის ერთი ნაბიჯით უკან არიან, ვიდრე ისინი, ვინც სასათბურე გაზებს აფრქვევენ, გარემოსდაცვითი რეგულაციები მარტივად ირღვევა პრობლემების კორპორაციული გადაჭრის მეთოდებით. და რადგანაც სახელმწიფოები არ ეხებიან იმ სტრუქტურულ პირობებს, რომლებიც კერძო ფირმებს ანიჭებს პროდუქციის ორგანიზების უფლებას, ისინი ვერც ცვლიან მთავარ ფაქტს – სისტემა კაპიტალისტებს აძლევს მოტივს, საშუალებას და შესაძლებლობას, ულმობლად გაანადგურონ პლანეტა. სწორედ მათ, არათუ ადამიანებმა მოგვივლინეს გლობალური დათბობა და არათუ შემთხვევით, არამედ გაუმაძღრობით. მათი ქცევის მამოძრავებელი და ამ შედეგების მომტანი დინამიკა თავად კაპიტალისტური საზოგადოების სტრუქტურაშია ჩაშენებული.

რა ფორმულირებითაც არ უნდა დავიწყოთ, დასკვნა მაინც ერთი იქნება: კაპიტალისტურ საზოგადოებებს ეკოლოგიური წინააღმდეგობრიობა სისხლში აქვთ გამჯდარი. ისინი წინასწარვე არიან ისე ორგანიზებულნი, რომ გამოიწვიონ “ბუნებრივი კატასტროფები”, რაც მთელი მათი ისტორიის მანძილზე პერიოდულად იჩენს თავს, თუმცა არა – შემთხვევით. ამიტომაც, ამ საზოგადოებებში ეკოლოგიური კრიზისის ტენდენცია მყარად და ურყევადაა ჩაშებენული. ისინი განუწყვეტლივ იწვევენ ეკოსისტემის მოწყვლადობას და ეს მათი მოქმედების ხერხის განუყოფელი ნაწილია. ეს მოწყვლადობის შემთხვევები, მართალია, არ არის ყოველთვის მწვავე და იქნებ ხილულიც, თუმცა ისინი დროთა განმავლობაში ერთი მეორეს ემატება, სანამ გარდატეხის წერტილს მიაღწევს და ზიანი თვალნათლივ იფეთქებს.

ურთიერთგადაჯაჭვული წინააღმდეგობრიობა

იმის თქმა, რომ კაპიტალიზმის ეკოლოგიური პრობლემა სტრუქტურული ხასიათისაა, ნიშნავს, რომ პლანეტას ვერ გადავარჩენთ ჩვენი საზოგადოებრივი მოწყობის ძირეული, განმსაზღვრელი მახასიათებლების გაუვნებლების გარეშე. უპირველესად, საჭიროა გაბატონებულ კლასს ჩამოვართვათ ადამიანისა და ბუნების ურთიერთკავშირის პირობების დაწესების მონოპოლიზებული ძალაუფლება. ეს კი იმისათვის, რათა შევძლოთ ამ ურთიერთობის ხელახლა თავიდან აშენება. თუმცა ეს მოითხოვს იმ სისტემის დაშლას, რომელიც ამ კლასის ძალაუფლებას ამყარებს: სამხედრო ძალებისა და საკუთრების ფორმების, “ღირებულების” მავნე ონტოლოგიისა და დაგროვების უწყვეტი და დაუცხრომელი დინამიკის დაშლას, რომელთა ერთობლივი მუშაობაც წარმართავს გლობალურ დათბობას. რომ შევაჯამოთ, ეკოპოლიტიკა უნდა იყოს ანტიკაპიტალისტური.

თუმცა ეს დასკვნა მთლიან ამბავს არ გვიყვება. მთლიანი სურათისთვის უნდა გავითვალისწინოთ კაპიტალისტური საზოგადოების ის დამატებითი სტრუქტურული მახასიათებლები, რაც ასევე ზემოქმედებს ბუნებასა და მასთან დაკავშირებულ სირთულეებზე. აქ არსებითია საკითხი, რომელიც აქამდეც ვახსენე: კაპიტალისტური ეკონომიკისთვის ბუნება არც ერთადერთი არაეკონომიკური ფონური გარემოებაა და არც კაპიტალისტური საზოგადოების კრიზისის ერთადერთი მოედანი. ნაცვლად ამისა, როგორც უკვე აღვნიშნე, კაპიტალისტური წარმოება ასევე ემყარება სოციალური კვლავწარმოებისა და პოლიტიკურ წინაპირობებს. ეს გარემოებებიც არანაკლებ წინააღმდეგობრივია, ვიდრე ბუნებასთან დაკავშირებული გარემოებები. არანაკლებ მნიშვნელოვანია, რომ უგულებელყოფილია მათი ბუნებასთან ურთიერთკავშირის ფორმები, რაც საფრთხის შემცველია. კაპიტალისტური საზოგადოების ეკოკრიტიკულ თეორიებში ისინიც გასათვალისწინებელია.

განვიხილოთ კაპიტალისტური საზოგადოების სოციალურ-კვლავწარმოებითი გარემოებები. ამ შემთხვევაშიც კაპიტალიზმი მხოლოდ წარმოების ორგანიზებას არ ახდენს. ის ასევე აბამს კავშირს წარმოებასა და ზრუნვის შრომის მრავალგვარ ფორმებს შორის, რომელთაც ასრულებენ თემები და ოჯახები – ძირითადად, თუმცა არა მხოლოდ, ქალები. სოციალური უზრუნველყოფის ყველანაირი სისტემისთვის ზრუნვის შრომა ძალზე მნიშვნელოვანია, რამდენადაც ის ხელს უწყობს მუშახელს და აყალიბებს სოციალურ კავშირებს, რომლებიც გაერთიანებული ძალებით მოქმედების შესაძლებლობას ქმნის. მაგრამ კაპიტალიზმისთვის დამახასიათებელი ზრუნვის შრომის ორგანიზების მეთოდი ისეთივე წინააღმდეგობრივია, როგორც ბუნების ორგანიზებისა. სისტემა აქაც დაცალკევების ხერხს მიმართავს – ამ შემთხვევაში, წარმოებას აცალკევებს კვლავწარმოებისგან და პირველს ეპყრობა, როგორც ღირებულების ცენტრს. შედეგად, ეკონომიკას ენიჭება უფლება, საზოგადოებისგან მიიღოს მაქსიმალური სარგებელი, მოახდინოს ზრუნვის შრომის კანიბალიზება ყველანაირი ხელახალი შევსების გარეშე, გამოცალოს ამ შრომისათვის საჭირო ენერგია და, შესაბამისად, თავისივე შესაძლებლობათა არსებითი გარემოებები საფრთხის ქვეშ დააყენოს. ამიტომ, აქაც კრიზისის ტენდენცია ჩაშენებულია კაპიტალისტური საზოგადოების შუაგულში – ამ შემთხვევაში ეს არის სოციალური კვლავწარმოების კრიზისის ტენდენცია.

კაპიტალისტურ საზოგადოებაში ანალოგიური წინააღმდეგობრიობა აუცილებლად სდევს “ეკონომიკურსა” და “პოლიტიკურს” შორის ურთიერთკავშირს. ერთი მხრივ, კაპიტალისტური ეკონომიკა ემყარება პოლიტიკური მხარდაჭერის მთელ წყებას: რეპრესიულ ძალებს, რომლებიც მოიცავს უთანხმოებას და იძულებით წესრიგს; საკანონმდებლო სისტემებს, რომლებიც უზრუნველყოფენ კერძო საკუთრებას და კანონიერად ცნობენ აკუმულაციას; საჯარო სიკეთეებს, რაც კერძო ფირმებს საშუალებას აძლევს, იმოქმედონ მოგებაზე ორიენტირებულად. ამ პოლიტიკური პირობების არარსებობის შემთხვევაში, ვერც კაპიტალისტური ეკონომიკა იარსებებდა. მაგრამ კაპიტალიზმის ამ გზასაც, დააკავშიროს ეკონომიკა პოლიტიკასთან, თვითდესტაბილიზაცია ახასიათებს. აცალკევებს რა კაპიტალის კერძო ძალაუფლებას სახელმწიფოების საჯარო ძალაუფლებისგან, ეს მოწყობა პირველს ანიჭებს მეორის გამოფიტვის სტიმულს. ფირმებს, რომელთა არსებობის არსი და მიზანი უსაზღვრო დაგროვებაა, ყველანაირი მიზეზი აქვთ აირიდონ გადასახადები, შეასუსტონ რეგულაციები, განაკერძოონ საჯარო სიკეთეები, თავიანთი ოპერაციები ოფშორულად განახორციელონ – შესაბამისად, თვითგადარჩენისთვის უზრუნველყონ პოლიტიკური წინაპირობების კანიბალიზება. ამ შემთხვევაშიც კაპიტალისტური საზოგადოება წინასწარვე თვითდესტრუქციულადაა მოწყობილი და პოლიტიკური კრიზისის ღრმად ჩაშენებული ტენდენციის მატარებელია.

გაითვალისწინეთ, რომ სოციალურ კვლავწარმოება მჭიდროდაა დაკავშირებული სიცოცხლისა და სიკვდილის საკითხებთან. ბავშვზე ზრუნვა მოიცავს არა მხოლოდ სოციალიზაციას, განათლებას და ემოციურ მზრუნველობას, არამედ ასევე ორსულობას, მშობიარობას, მშობიარობის შემდგომ სხეულის მოვლას და გამუდმებულ ფიზიკურ დაცვას. აგრეთვე, სნეულებსა და მომაკვდავებზე ზრუნვა მიმართულია სხეულების განკურნებასა და ტკივილის შემსუბუქებაზე, ასევე ნუგეშისცემასა და ღირსების შენარჩუნებაზე. ყველა – ახალგაზრდა თუ მოხუცი, სნეული თუ ჯანმრთელი – დამოკიდებულია ზრუნვის შრომაზე იმისათვის, რომ უზრუნველყოს თავშესაფარი, კვება და სანიტარია, როგორც ფიზიკური კეთილდღეობისთვის, ისე სოციალური კავშირისთვის. მაშ, ზოგადად, სოციალური კვლავწარმოების სამუშაო მიზნად ისახავს, უზრუნველყოს ცოცხალი არსებები, რომლებიც თანადროულად არიან ბუნებრივებიც და კულტურულებიც. ამ სხვაობათა აღრევით ის ახერხებს სოციალურის და ბიოლოგიურის, საზოგადოებისა და ჰაბიტატის თანამოქმედებას.

შესაბამისად, სოციალური კვლავწარმოება მჭიდროდაა გადაჯაჭვული ეკოლოგიურ კვლავწარმოებასთან, რის გამოც მათი კრიზისები საზიაროა, ხოლო ბუნების დასაცავად ბრძოლა კი არის ბრძოლა ცხოვრების წესისთვისაც. როდესაც კაპიტალი ახდენს ეკოსისტემების დესტაბილიზაციას, ის საფრთხეში აგდებს ზრუნვის შრომასაც, ისევე როგორც მის უზრუნველმყოფელ საარსებო საშუალებებსა და სოციალურ კავშირებს. ამის საპირისპიროდ, ხალხი ერთიან წინააღმდეგობას სწევს მთლიანი ეკოლოგიურ-სოციალური კავშირის დასაცავად, თითქოსდა უგულებელყოფს კაპიტალიზმის მხრიდან დაცალკევების ძალაუფლებას. ეკოლოგიის კრიტიკულმა თეორეტიკოსებმა მათ მაგალითს უნდა მისდიონ. ჩვენ ადეკვატურად ვერ გავიგებთ კაპიტალიზმის ეკოლოგიურ წინააღმდეგობრიობას, სანამ მას არ განვიხილავთ სოციალურ-კვლავწარმოებით წინააღმდეგობრიობებთან ერთად. მიუხედავად სისტემის მუშაობისა, ბუნებაც და ზრუნვის შრომაც განაცაკლეოს ეკონომიკისაგან, ის მრავალმხრივ კავშირსაც ამყარებს მათ შორის. ეს კავშირები იმსახურებს განსაკუთრებულ ადგილს კაპიტალისტური საზოგადოების ეკოლოგიურ-კრიტიკულ თეორიაში.

იგივე შეგვიძლია ვთქვათ ეკოლოგიურსა და პოლიტიკურზეც, რომლებიც კაპიტალისტურ საზოგადოებაში ასევე მჭიდროდ არიან გადაჯაჭვულნი. საჯარო ხელისუფლება, ჩვეულებრივ, სახელმწიფოები – რომლებიც უზრუნველყოფენ სასამართლოსა და ჯარს – კაპიტალს აძლევენ საშუალებას, მოახდინონ ბუნებრივი სიმდიდრის ექსპროპრიაცია მუქთად და იაფად. ხალხი ისევ საჯარო ხელისუფლებას მიუბრუნდება ხოლმე, როდესაც ეკოლოგიური ზიანი იმდენად პირდაპირი საფრთხის შემცველი ხდება, რომ უგულებელყოფა შეუძლებელია. სახელმწიფოებს კაპიტალისტური საზოგადოებები აძლევენ დავალებას, გააკონტროლონ ეკონომიკასა და ბუნებას შორის მიჯნა: “განვითარების” მხარდაჭერით ან შეზღუდვით; ემისიის რეგულაციითა თუ დერეგულაციით; ტოქსიკური ნარჩენების ნაგავსაყრელების ადგილმდებარეობისა და იმის გადაწყვეტით, როგორ შეამცირონ ან საერთოდ შეამცირონ თუ არა მათი ზემოქმედება, ასევე – ვინ დაიცვან და ვის მიაყენონ ზიანი.

შესაბამისად, ეკონომიკასა და ბუნებას შორის ურთიერთკავშირი პილიტიკურია. როგორც წესი, როდესაც სახელმწიფოები ყურადღებას მიაპყრობენ კონკრეტულ პოლიტიკაზე, რომელსაც სახელმწიფოები ატარებენ ან უნდა ატარებდნენ იმისათვის, რომ ბუნება დაიცვან ეკონომიკისგან, ისინი კონფლიქტურ სიტუაციაში აღმოჩნდებიან ხოლმე საჯარო ხელისუფლების უფლებასა და უნარიანობასთან დაკავშირებით, შეზღუდონ კერძო (კორპორაციული) ძალაუფლება. ასეთ ბრძოლაში საფრთხის ქვეშაა იურისდიქციაც, რომელიც ეხება ისეთ საკითხებში – როგორიცაა გლობალური დათმბობა, რაც განსაზღვრების მიხედვით, ტრანსტერიტორიული მოვლენაა – ჩარევის სათანადო მასშტაბსა და აგენტობას. მსგავსად ამისა, საკითხი დგას ხოლმე ბუნების “გრამატიკასთან” დაკავშირებითაც, რაც გულისხმობს მისთვის მინიჭებულ მნიშვნელობას, მასში ჩვენს ადგილსა და მასთან ჩვენს ურთიერთკავშირს. და ბოლოს, ყველანაირი ეკოლოგიური დავის უკან ილანდება უმნიშვნელოვანესი მეტაპოლიტიკური კითხვა: კონკრეტულად ვინ უნდა გადაწყვიტოს ეს საკითხები? მაშასადამე, ბუნება-ეკონომიკის ურთიერთკავშირი ნებისმიერ საფეხურზე პოლიტიკურია. კაპიტალიზმის ამჟამინდელი კრიზისის ეკოლოგიური განზომილება ჩვენთვის გაურკვეველი დარჩება მანამ, სანამ არ გამოვარკვევთ მის ურთიერთკავშირს პოლიტიკურთან.

და ბოლოს, ეკოლოგიური ასევე გადაჯაჭვულია კაპიტალიზმისათვის თანდაყოლილ ექსპლუატაციასა და ექსპროპრიაციასთან. ეს დაცალკევება დაახლოებით ემთხვევა გლობალურ რასობრივ სეგრეგაციას, მიჯნავს რა იმ მოსახლეობას, რომელთა სოციალური კვლავწარმოების ხარჯებს კაპიტალი ანაზღაურებს საარსებო მინიმუმის კომპენსაციით, მათგან, ვის შრომასა და ქონებასაც კაპიტალი მარტივად იტაცებს მცირე ანაზღაურებით თუ ანაზღაურების გარეშე. მაშინ როდესაც პირველი ჯგუფი ეწერება თავისუფალი სუბიექტების რიგებში, რომელთაც კანონი იცავთ და პოლიტიკა მფარველობთ (რაღაც დონეზე მაინც), მეორე ნაწილი დაქვემდებარებული და თავისუფლებას მოკლებული სუბიექტები არიან, დამონებულნი ან კოლონიზებულნი, რომლებსაც არ აქვთ შესაძლებლობა, სახელმწიფოს დახმარებისთვის მიმართონ და წართმეული აქვთ თავდაცვის ყველანაირი საშუალება. ეს სხვაობა ყოველთვის ცენტრალური იყო კაპიტალისტური განვითარებისთვის, დაწყებული ახალი მსოფლიოს ხანიდან, რასობრივი მონური შრომის პერიოდიდან, დამთავრებული პირდაპირი მმართველობის კოლონიალიზმით და პოსტკოლონიური ნეოიმპერიალიზმითა თუ ფინანსიალიზაციით. ყოველ ამ შემთხვევაში, მცირე ნაწილის მხრიდან ექსპროპრიაცია ქმნიდა პირობებს სხვების მომგებიანი ექსპლუატაციისათვის. ამ მოწყობის არაღიარება ცენტრალურია კაპიტალიზმის ნარატივისთვის და მის გახანგრძლივებას უწყობს ხელს.

ექსპროპრიაცია ასევე არის მეთოდი, რომლის საშუალებითაც კაპიტალისთვის იაფად ან მუქთადაა ხელმისაწვდომი ენერგია და ნედლეული. ეს სისტემა ნაწილობრივ ყალიბდება ბუნების გარკვეული ნაწილის იმათგან მიტაცებით, ვისი კვლავწარმოების საზღაურსაც ის არც კი იხდის. ბუნების მითვისებით კაპიტალი ეწევა იმ საზოგადოებრივი ერთობების ექსპროპრიაციას, რომელთათვისაც ეს ჩამორთმეული რესურსი და დაბინძურებული გარემო მათივე ჰაბიტატი, საარსებო საშუალება და სოციალური კვლავწარმოების მატერიალური საფუძველია. ამ ერთობებს ერგებათ გლობალური ეკოლოგიური ტვირთის არაპროპორციული წილი; მათი ექსპროპრიაცია კი სხვა (“უფრო თეთრ”) ერთობებს აძლევს საშუალებას, რაღაც ხნით მაინც იყვნენ დაცულები კაპიტალის მიერ განადგურებული ბუნების შედეგებისაგან. სისტემის თანდაყოლილი ტენდენცია, გამოიწვიოს ეკოლოგიური კრიზისი, მჭიდროდაა გადაჯაჭვული მის ასევე თანდაყოლილ ტენდენციასთან, რასობრივი ნიშნით გამოარჩიოს გარკვეული მოსახლეობა და მოახდინოს მათი ექსპროპრიაცია. ამ შემთხვევაშიც, ეკოლოგიური კრიტიკული თეორია სათანადოდ ვერ შეისწავლის ერთს მეორისაგან დამოუკიდებლად.

ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, შეუძლებელია კაპიტალიზმის ეკოლოგიური წინააღმდეგობრიობის მკაფიოდ გამიჯვნა სისტემის სხვა, კონსტრუქციულად თანდაყოლილი ალოგიკურობისა და უსამართლობისაგან. ამის უგულებელყოფა ერთ საკითხზე ორიენტირებული გარემოსდაცვითი პოლიტიკის რედუცირებული ეკოლოგისტური პერსპექტივის მიღებით ნიშნავს კაპიტალისტური საზოგადოების თავისებური ინსტიტუციური სტრუქტურის ვერ გაგებას. კაპიტალისტური საზოგადოება ეკონომიკას აცალკევებს არა მხოლოდ ბუნებისაგან, არამედ სახელმწიფოსგან, ზრუნვისგან, რასობრივი / იმპერიული ექსპროპრიაციისაგან, თუმცა სინამდვილეში ეს საზოგადოება საფუძველს უყრის ურთიერთდაკავშირებულ წინააღმდეგობრიობებს, რაც კრიტიკულმა თეორიამ ერთიანად უნდა დაინახოს, ერთიან სისტემაში.

ურთიერთგადაჯაჭვული ბრძოლები

ეკოპოლიტიკა, რომელიც მიზნად ისახავს კატასტროფის აღკვეთას, უნდა იყოს ანტიკაპიტალისტური და ტრანსგარემოსდაცვითი. თუ პირველი ზედსართავი სახელის დასაბუთება უკვე ცხადია, მეორის დასაბუთება, როგორც აქვე ვლინდება, მჭიდრო კავშირშია ეკოლოგიურ განადგურებასა და დისფუნქცია-დომინაციის კომბინაციასთან, რაც არსებითია კაპიტალისტური საზოგადოებისთვის. განვიხილოთ პირველი – შინაგანი კავშირი ბუნების განადგურებასა და რასობრივ/იმპერიულ ექსპროპრიაციას შორის. დაუკავებელი მიწების შესახებ მტკიცებების საპირისპიროდ, ბუნების ის ელემენტები, რომელსაც კაპიტალი ითვისებს, ყოველთვისაა ადამიანების გარკვეული ჯგუფების საარსებო პირობები – მათი ჰაბიტატი და სოციალური ურთიერთობებისათვის მნიშვნელოვანი ადგილები; მათი საარსებო საშუალებები და სოციალური კვლავწარმოების მატერიალური ბაზისი. მეტიც, კაპიტალის მიერ მიზანში ამოღებული ადამიანთა ჯგუფები თითქმის ყოველთვის ისინი არიან, ვისაც წართმეული აქვთ თავდაცვის შესაძლებლობა და ისინი, ვინც გლობალური რასობრივი სეგრეგაციის არასასურველ მხარეს არიან განწესებულნი. ეს საკითხი მუდმივად ვლინდება რეჟიმების ქრონოლოგიის კვალდაკვალ. ეს ცხადყოფს, რომ ეკოლოგიური საკითხები ვერ განცალკევდება, ერთი მხრივ, პოლიტიკური ძალაუფლების საკითხებისაგან, ხოლო მეორე მხრივ, რასობრივი ჩაგვრის, იმპერიული დომინაციის, მკვიდრი მოსახლეობისთვის მფლობელობის უფლების ჩამორთმევის და გენოციდის საკითხებისაგან.

ასეთივე მტკიცება ამყარებს სოციალურ კვლავწარმოებასაც, რაც მჭიდროდაა გადაჯაჭვული ბუნებრივ კვლავწარმოებასთან. უმეტეს შემთხვევაში, ადამიანების უმრავლესობისთვის ეკოლოგიურ-სისტემური ზიანი მძიმე ტვირთად აწვება ზრუნვასთან დაკავშირებულ საქმიანობას, სოციალურ უზრუნველყოფას, სხეულისა და ფსიქიკის მოვლას. ამ ზიანს სოციალური კავშირები პერიოდულად მიჰყავს კრიზისულ მდგომარეობამდე. ძირითად შემთხვევაში ეს დატვირთვა მძიმედ აწვება ქალებს, ვინც ოჯახებისა და საზოგადოების კეთილდღეობის ძირითად პასუხისმგებლობას საკუთარ თავზე იღებენ. მაგრამ გამონაკლისი წესს ამტკიცებს. ეს თავს იჩენს მაშინ, როცა ძალაუფლებრივი უთანასწორობა ზოგიერთ ჯგუფებს “გარე საბაზრო ფაქტორებისგან” თავის დაღწევის საშუალებას სხვების ხარჯზე აძლევს. ისევე, როგორც სახელმწიფო კაპიტალიზმის ეპოქაში, როდესაც ჩრდილოეთის მდიდარი კეთილდღეობის სახელმწიფოები თავიანთ ქვეყნებში მეტნაკლებად უხვად აფინანსებდნენ სოციალური მხარდაჭერის პროგრამებს ოფშორული ექსტრაქტივიზმის გაძლიერების საშუალებით. იმ შემთხვევაში პოლიტიკური დინამიკა, რომელიც საშინაო სოციალურ დემოკრატიას აკავშირებდა საგარეო დომინაციასთან, ხელს უწყობდა რასობრივად და გენდერულად განპირობებულ კომპრომისულ არჩევანს სოციალური კვლავწარმოების სასარგებლოდ და ეკოლოგიური განადგურების სანაცვლოდ. გარიგება, რომელსაც კაპიტალის პარტიზანები მოგვიანებით გააუქმებენ ახალი, ფინანსიალიზებული რეჟიმით, რომელიც ორივეს შესაძლებლობას იძლეოდა.

მაშინ გასაკვირიც არ უნდა იყოს, რომ კაპიტალისტური განვითარების ყოველ ფაზაში ბუნებისათვის ბრძოლა მჭიდროდაა გადაჯაჭვული შრომის, ზრუნვისა და პოლიტიკური ძალაუფლებისათვის ბრძოლასთან. არც ისაა გასაკვირი, რომ ერთ საკითხზე ორიენტირებული გარემოსდაცვითი პოლიტიკა ისტორიულად უჩვეულოა და პოლიტიკურად პრობლემატურიც. გავიხსენოთ სოციალურ-ეკოლოგიური რეჟიმების ქრონოლოგიაში გარემოსდაცვითი ბრძოლების მერყევი ფორმები და განმარტებები. მერკანტილურ ერაში ვერცხლის მოპოვებამ მოწამლა პერუს მიწები და მდინარეები მაშინ, როცა ინგლისში მიწის შემოფარგვლის პოლიტიკამ გაანადგურა ტყეები. ორივე შემთხვევამ მნიშვნელოვანი უკუსვლა გამოიწვია. თუმცა, ამ ბრძოლაში მონაწილეებმა გარემოს თუ ჰაბიტატის დაცვა არ განაცალკევეს თავიანთი საზოგადოების საარსებო საშუალებების, პოლიტიკური ავტონომიის თუ სოციალური კვლავწარმოებისაგან. ნაცვლად ამისა, ისინი იბრძოდნენ ყველა ამ ელემენტისთვის და სიცოცხლის იმ ფორმებისთვის, რასთან ერთადაც ისინი ერთ მთლიანობას შეადგენდნენ. ლიბერალურ-კოლონიურ ერაში “ბუნების დაცვა” ცალკემდგომ საბაბად მხოლოდ მათთვის ისახებოდა, ვის საარსებო საშუალებებს, თემს და პოლიტიკურ უფლებებსაც სასიცოცლო საფრთხე არ ემუქრებოდა. სხვა სადარდელისაგან გათავისუფლებული ერთ საკითხზე ორიენტირებული გარემოსდაცვითი პოლიტიკა უდავოდ მდიდრების პოლიტიკა იყო.

როგორც ასეთი, ეს პოლიტიკა მკვეთრად განსხვავდებოდა ერთმანეთის თანადროული მოძრაობებისაგან – ცენტრის სოციალურ-გარემოსდაცვითი პოლიტიკისაგან და პერიფერიის ანტიკოლონიურ-გარემოსდაცვითი პოლიტიკისაგან. ამ ორის სამიზნე იყო ბუნებისა და ადამიანისათვის ურთიერთგადაჯაჭვული საზიანო გარემოებები, მოელოდნენ რა ამჟამინდელ ბრძოლას ეკოსოციალიზმისთვის და გარემოსდაცვითი სამართლიანობისთვის. თუმცა, ეს მოძრაობები ამოშლილია გარემოს დაცვის ოფიციალური ისტორიიდან, რამაც დააკანონა ერთ საკითხზე ორიენტირებული განსაზღვრება. ოფიციალური განსაზღვრება გარკვეულწილად გაფართოვდა შემდგომ პერიოდში, სახელმწიფო კაპიტალიზმის ერაში, რამდენადაც ველური გარემოს დამცველებს შეუერთდნენ აქტივისტები, რომლებიც მოითხოვდნენ გარემოს კორპორაციული დამბინძურებლების პირდაპირ ჩანაცვლებას კაპიტალისტური სახელმწიფო ძალაუფლებით. სახელმწიფო კაპიტალიზმის რეჟიმმა რა ეკოლოგიურ წარმატებასაც მიაღწია, გამოწვეული იყო სახელმწიფო ძალაუფლებით, მისი მარცხი კი გამოწვეული იყო ტრანსგარემოსდაცვითი საკითხების ურთიერთგადაჯაჭვულობის არასერიოზულად მიჩნევით. ეს საკითხებია: ემისიების არსებითად ტრანსტერიტორიული ხასიათი; ადგილობრივი გარემოსდაცვითი რასიზმის ძალა; კაპიტალის ძალაუფლება, რეგულაციები მოსპოს ლობირებით, პრობლემების კორპორაციული გადაჭრის მეთოდებით, კორპორაციების და პოლიტიკური ელიტების ინტერესების დაყენებით საზოგადოებრივ ინტერესებზე მაღლა; შეზღუდულობა, დამახასიათებელი მხოლოდ ეკოლოგიურ ზიანზე ფოკუსისათვის, რაც შეპირისპირებულია წიაღისეულ საწვავზე მომუშავე სამომხმარებლო ეკონომიკის ნორმალურ, კანონიერ საქმიანობასთან. დღეს, ფინანსიალიზებული კაპიტალიზმის ერაში, ყველა ეს გვერდის ავლის საშუალებები მოქმედია და იწვევს ზიანს, ნგრევას და არეულობას. განსაკუთრებით პრობლემური ისაა, რომ წამყვანი, ამოსავალი დებულება იყო და დღემდე არის, თითქოს შესაძლებელია “გარემოს” სათანადო დაცვა კაპიტალისტური საზოგადოების ინსტიტუციური აგებულებისა და სტრუქტურული დინამიკის ჩამოშლის გარეშე.

ტექსტის PDF ვერსია შეგიძლიათ ჩამოტვირთოთ შემდეგი ბმულიდან:

https://drive.google.com/file/d/1xWupyb9uRF9QHaxZfxv27rkH4JoLeOsf/view