გამოქვეყნებულია: 2024 წლის 4 თებერვალს, 13:23
გამოქვეყნებულია: 2024 წლის 4 თებერვალს, 13:23
გარდამტეხი გადაწყვეტილება ღაზაში ისრაელის მიერ წარმოებული ომის შესახებ
ავტორი: რაზ სეგალი[1]
გიორგი ყუშიტაშვილის თარგმანი
პარასკევს გაეროს მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლომ ისრაელისა და მის მიერ ღაზაში წარმოებული ომის წინააღმდეგ წინასწარი განაჩენი გამოაქვეყნა. დეკემბერში სამხრეთ აფრიკის მიერ შეტანილ სარჩელზე პასუხად, სასამართლომ დაადგინა, რომ დამაჯერებელია, ისრაელი ღაზაში პალესტინელთა მიმართ გენოციდს ჩადიოდეს. ამ გადაწყვეტილებით ბოლო მოეღო ისრაელის დღემდე ხელშეუხებელ სტატუსს საერთაშორისო სამართლის სისტემის ფარგლებში.
განაჩენში საუბარია ისრაელის სახელმწიფოს მეთაურთა, ომის კაბინეტის წევრებისა და სამხედრო მაღალჩინოსანთა მიერ „განადგურების განზრახვის“ შესახებ დაუფარავად გაკეთებულ განცხადებებზე და უპრეცედენტოდ დიდი მასშტაბის მსხვერპლსა და ნგრევაზე. განაჩენში ასევე აღიარებულია რეგიონში არსებული უკიდურესად მძიმე მდგომარეობა: ისრაელის მიერ წარმოებული დაბომბვის შედეგად უკვე დაიღუპა 26 000-ზე მეტი და დაიჭრა 64 000-ზე მეტი პალესტინელი; თითქმის 2 მილიონ ადამიანს იძულებით მოუწია საცხოვრებელი სახლის დატოვება და ახლა შიმშილის საფრთხის წინაშე დგას; არსებობს ინფექციური დაავადებების გავრცელების რისკიც.
განაჩენთან ერთად დადგენილი გასატარებელი ზომები, მართალია, სამხრეთ აფრიკის მიერ თავდაპირველად მოთხოვნილ ცეცხლის შეწყვეტას არ ითვალისწინებს, თუმცა მოსამართლეთა აბსოლუტური უმრავლესობის გადაწყვეტილებით – თხუთმეტი ორის წინააღმდეგ – მისაღები ზომების ფარგლებში, ისრაელს დაევალა თავიდან აირიდოს ღაზაში გენოციდის ნებისმიერი აქტის განხორციელება და არ დაუშვას საკუთარი სამხედროების მიერ მსგავსი აქტების ჩადენა.
სასამართლოს მიერ დადგენილი წინასწარი ზომებითვე, ისრაელმა არ უნდა დაუშვას გენოციდის წახალისება და უნდა დასაჯოს მსგავს ქმედებებში მონაწილე პირები; უნდა უზრუნველყოს ღაზისთვის გადაუდებელი დახმარების მიწოდება; არ უნდა დაუშვას სამხილების განადგურება და უნდა იზრუნოს მათ შენახვა-შენარჩუნებაზე; ხოლო ერთი თვის თავზე, სასამართლოს ანგარიშის სახით უნდა აცნობოს მიღებული ზომების შესახებ. აღნიშნული მოთხოვნები, ფაქტობრივად, ცეცხლის შეწყვეტისკენ მოწოდებას გულისხმობს, ვინაიდან სხვაგვარად ისინი ვერ შესრულდება.
მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს გადაწყვეტილება გაეროს გენოციდის შესახებ კონვენციას დაეფუძნა. 1948 წელს ეს კონვენცია იმ ხედვით შეიქმნა, რომ ნაციზმი და ის, რასაც დღეს ჰოლოკოსტს ვუწოდებთ, ისტორიული თვალსაზრისით, ახალ და ჯერ უპრეცედენტო, გამონაკლის ფენომენს წარმოადგენდა. კონვენციას ჰოლოკოსტი და მისი მსხვერპლნი, იმხანად ჯერ კიდევ ზენიტში მყოფი, ევროპული იმპერიალიზმისა და კოლონიალიზმის შედეგად წინა საუკუნეებში მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში დახოცილი ადამიანებისა და გამქრალი კულტურებისგან უნდა გაეცალკევებინა.
1948 წელს ებრაული სახელმწიფოს დაფუძნებისას ჰოლოკოსტისთვის მინიჭებული გამონაკლისი სტატუსი ავტომატურად მიეწერა ისრაელსაც, განსაკუთრებით ჰოლოკოსტს გადარჩენილი იმ ებრაელების თვალში, ვინც ახალი ცხოვრების დაწყებას ისრაელში ცდილობდა.
ისრაელისთვის გამონაკლისი სტატუსის მინიჭებას, ისრაელის სახელმწიფოს შექმნის პროცესში ჩადენილი დანაშაულის, „ნაქბას,“ წინასწარგანზრახული და გააზრებული მიჩქმალვა მოჰყვა. 1948 წლის ომმა 750 000 პალესტინელი დევნილად აქცია, ასობით სოფელი და ქალაქი კი მიწასთან გაასწორა. თუმცა გამონაკლისის სტატუსმა პრაქტიკულად წარმოუდგენელი გახადა დაშვება იმისა, რომ ისრაელს საერთაშორისო სამართლით აღიარებული რაიმე სახის დანაშაულის ჩადენა შეეძლო. ამგვარად, მეორე მსოფლიო ომის შემდგომმა პერიოდმა ისრაელი საერთაშორისო სამართლის სისტემის ფარგლებში ხელშეუხებელ მდგომარეობაში ჩააყენა. „ნაქბასა“ და მისი შედეგების მიჩქმალვის კიდევ ერთ მიზანს, ისრაელის სახელმწიფოს, როგორც ახალმოსახლეთა კოლონიური პროექტის უარყოფა წარმოადგენდა. პარადოქსულია, მაგრამ ისრაელის სახელმწიფოს შექმნამ ახალი სიცოცხლე შთაბერა სწორედ იმ რასიზმსა და თეთრ უპირატესობას, რომელიც მანამდე თავად ებრაელებზე იყო მიმართული და რომელმაც არნახული ნგრევა მოუტანა ევროპას.
5 დეკემბერს ისრაელის პრეზიდენტის ისაკ ჰერცოგის მიერ MSNBC-ისთვის მიცემულ ინტერვიუში თეთრი უპირატესობისა და კოლონიური განწყობის გამომხატველი კომენტარები სრულიად ხმამაღლა და ნათლად ჟღერდა: „ეს ომი მხოლოდ ისრაელსა და ჰამასს შორის როდი მიმდინარეობს“ – ასე უპასუხა მან ისრაელის მიერ ღაზაზე მიტანილი შეტევების შედეგად ათასობით დაღუპული პალესტინელის შესახებ დასმულ შეკითხვას. მისივე თქმით: „ეს ომი სინამდვილეში დასავლური ცივილიზაციის გადასარჩენად წარმოებს… ჩვენ თავს გვესხმის ჯიჰადისტური დაჯგუფებების მთელი ქსელი, ბოროტების იმპერია. ამ იმპერიას მთელი ახალო აღმოსავლეთის დაპყრობა სურს და რომ არ ვარსებობდეთ ჩვენ, შემდეგი ევროპა იქნებოდა, მის მერე კი აშშ.“
დღემდე გენოციდის ცნება ემსახურებოდა ჰოლოკოსტისა და ისრაელისთვის საერთაშორისო სამართლის სისტემის ფარგლებში გამონაკლისის სტატუსის შენარჩუნებას და ნაცვლად ამ ნორმის გადახედვისა და ეჭვქვეშ დაყენებისა, კიდევ უფრო განამტკიცებდა მას.
თუმცა მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს მიერ გამოტანილი წინასწარი დასკვნის ფონზე, რომელშიც ნათქვამია, რომ ისრაელის მიერ ღაზაზე მიტანილ შეტევას შესაძლოა გენოციდის სახე ჰქონდეს, ახლა მსოფლიოს ყველა უნივერსიტეტი, კომპანია თუ სახელმწიფო ძალიან დიდი სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს ისრაელსა და მის ოფიციალურ სტრუქტურებთან ყველა სახის კავშირს. ამიერიდან ასეთი კავშირები შეიძლება გენოციდში თანამონაწილეობად ჩაითვალოს.
მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოქვეყნებიდან რამდენიმე საათის შემდეგ იმავე თემაზე კიდევ ერთი სასამართლო პროცესი მიმდინარეობდა: სან ფრანცისკოში აშშ-ს ფედერალური სასამართლო „კონსტიტუციურ უფლებათა ცენტრის“ მიერ პალესტინური ორგანიზაციების სახელით შეტანილ სარჩელს განიხილავდა. სარჩელი აშშ-ს პრეზიდენტს, ჯო ბაიდენსა და სხვა სახელმწიფო პირებს გაეროს სამართლებრივი ვალდებულებების შეუსრულებლობასა და აშშ-ს მხრიდან ისრაელისთვის გაწეული სამხედრო და დიპლომატიური დახმარების გამო, გენოციდის თავიდან აცილებისთვის უმოქმედობასა და მასში თანამონაწილეობაში ამხელს.
პალესტინელი მოსარჩელენი ერთმანეთის მიყოლებით ჰყვებოდნენ „ნაქბას“ პერიოდში მათი ოჯახების თავს გადახდენილ ისტორიებს; ჰყვებოდნენ ისრაელის მიერ გამოვლენილი ძალადობის პირად გამოცდილებებზე; საკუთარ ნათესავებზე, რომლებიც 8 ოქტომბრის შემდეგ დაკარგეს; სამეზობლოებზე, რომლებშიც გაიზარდნენ და რომლებიც აღარ არსებობს; ისრაელის მიერ წარმოებული დაბომბვისა და ღაზაში შეჭრის შედეგად ნანგრევებად ქცეულ სკოლებზე; და კაფეებზე, სადაც ისინი ვეღარასდროს დალევენ ჩაის.
აღსანიშნავია, რომ ორივე სასამართლო პროცესი ჰოლოკოსტის ხსოვნის საერთაშორისო დღის წინა დღეებში გაიმართა. ჰოლოკოსტის ხსოვნის დღე 27 იანვარს აღინიშნება, 1945 წლის 27 იანვარს საბჭოთა ჯარის მიერ აუშვიცის, ნაცისტური საკონცენტრაციო ბანაკის გათავისუფლების ყოველ წლისთავზე.
ამ სასამართლო პროცესებს საერთაშორისო სამართლის სისტემის ახალ ეპოქაში შევყავართ. სასამართლოები, ისტორიაში პირველად, პალესტინელთა მიერ წლების განმავლობაში განცდილ დევნას ღიად განიხილავენ გენოციდის სამართლებრივ ჩარჩოში. ამ საქმეებით, პალესტინელთა ხმა ჰოლოკოსტის ხსოვნაში ახალ ეპოქას ქმნის; უკან რჩება „ნაქბას“ უარყოფის ხანა და იშლება პერსპექტივა სამყაროსი, რომელშიც საბოლოოდ იქნება წინ წამოწეული და აღიარებული ხმები, ცოდნები, ისტორიები და პერსპექტივები, ყველა იმ ხალხისა ვინც სახელმწიფოთა მხრიდან ძალადობას განიცდის და მისი მსხვერპლია.
[1] რაზ სეგალი ნიუ ჯერსის სტოკტონის უნივერსიტეტში ჰოლოკოსტისა და გენოციდის კვლევების ასოცირებული პროფესორია.
გარდამტეხი გადაწყვეტილება ღაზაში ისრაელის მიერ წარმოებული ომის შესახებ
ავტორი: რაზ სეგალი[1]
გიორგი ყუშიტაშვილის თარგმანი
პარასკევს გაეროს მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლომ ისრაელისა და მის მიერ ღაზაში წარმოებული ომის წინააღმდეგ წინასწარი განაჩენი გამოაქვეყნა. დეკემბერში სამხრეთ აფრიკის მიერ შეტანილ სარჩელზე პასუხად, სასამართლომ დაადგინა, რომ დამაჯერებელია, ისრაელი ღაზაში პალესტინელთა მიმართ გენოციდს ჩადიოდეს. ამ გადაწყვეტილებით ბოლო მოეღო ისრაელის დღემდე ხელშეუხებელ სტატუსს საერთაშორისო სამართლის სისტემის ფარგლებში.
განაჩენში საუბარია ისრაელის სახელმწიფოს მეთაურთა, ომის კაბინეტის წევრებისა და სამხედრო მაღალჩინოსანთა მიერ „განადგურების განზრახვის“ შესახებ დაუფარავად გაკეთებულ განცხადებებზე და უპრეცედენტოდ დიდი მასშტაბის მსხვერპლსა და ნგრევაზე. განაჩენში ასევე აღიარებულია რეგიონში არსებული უკიდურესად მძიმე მდგომარეობა: ისრაელის მიერ წარმოებული დაბომბვის შედეგად უკვე დაიღუპა 26 000-ზე მეტი და დაიჭრა 64 000-ზე მეტი პალესტინელი; თითქმის 2 მილიონ ადამიანს იძულებით მოუწია საცხოვრებელი სახლის დატოვება და ახლა შიმშილის საფრთხის წინაშე დგას; არსებობს ინფექციური დაავადებების გავრცელების რისკიც.
განაჩენთან ერთად დადგენილი გასატარებელი ზომები, მართალია, სამხრეთ აფრიკის მიერ თავდაპირველად მოთხოვნილ ცეცხლის შეწყვეტას არ ითვალისწინებს, თუმცა მოსამართლეთა აბსოლუტური უმრავლესობის გადაწყვეტილებით – თხუთმეტი ორის წინააღმდეგ – მისაღები ზომების ფარგლებში, ისრაელს დაევალა თავიდან აირიდოს ღაზაში გენოციდის ნებისმიერი აქტის განხორციელება და არ დაუშვას საკუთარი სამხედროების მიერ მსგავსი აქტების ჩადენა.
სასამართლოს მიერ დადგენილი წინასწარი ზომებითვე, ისრაელმა არ უნდა დაუშვას გენოციდის წახალისება და უნდა დასაჯოს მსგავს ქმედებებში მონაწილე პირები; უნდა უზრუნველყოს ღაზისთვის გადაუდებელი დახმარების მიწოდება; არ უნდა დაუშვას სამხილების განადგურება და უნდა იზრუნოს მათ შენახვა-შენარჩუნებაზე; ხოლო ერთი თვის თავზე, სასამართლოს ანგარიშის სახით უნდა აცნობოს მიღებული ზომების შესახებ. აღნიშნული მოთხოვნები, ფაქტობრივად, ცეცხლის შეწყვეტისკენ მოწოდებას გულისხმობს, ვინაიდან სხვაგვარად ისინი ვერ შესრულდება.
მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს გადაწყვეტილება გაეროს გენოციდის შესახებ კონვენციას დაეფუძნა. 1948 წელს ეს კონვენცია იმ ხედვით შეიქმნა, რომ ნაციზმი და ის, რასაც დღეს ჰოლოკოსტს ვუწოდებთ, ისტორიული თვალსაზრისით, ახალ და ჯერ უპრეცედენტო, გამონაკლის ფენომენს წარმოადგენდა. კონვენციას ჰოლოკოსტი და მისი მსხვერპლნი, იმხანად ჯერ კიდევ ზენიტში მყოფი, ევროპული იმპერიალიზმისა და კოლონიალიზმის შედეგად წინა საუკუნეებში მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში დახოცილი ადამიანებისა და გამქრალი კულტურებისგან უნდა გაეცალკევებინა.
1948 წელს ებრაული სახელმწიფოს დაფუძნებისას ჰოლოკოსტისთვის მინიჭებული გამონაკლისი სტატუსი ავტომატურად მიეწერა ისრაელსაც, განსაკუთრებით ჰოლოკოსტს გადარჩენილი იმ ებრაელების თვალში, ვინც ახალი ცხოვრების დაწყებას ისრაელში ცდილობდა.
ისრაელისთვის გამონაკლისი სტატუსის მინიჭებას, ისრაელის სახელმწიფოს შექმნის პროცესში ჩადენილი დანაშაულის, „ნაქბას,“ წინასწარგანზრახული და გააზრებული მიჩქმალვა მოჰყვა. 1948 წლის ომმა 750 000 პალესტინელი დევნილად აქცია, ასობით სოფელი და ქალაქი კი მიწასთან გაასწორა. თუმცა გამონაკლისის სტატუსმა პრაქტიკულად წარმოუდგენელი გახადა დაშვება იმისა, რომ ისრაელს საერთაშორისო სამართლით აღიარებული რაიმე სახის დანაშაულის ჩადენა შეეძლო. ამგვარად, მეორე მსოფლიო ომის შემდგომმა პერიოდმა ისრაელი საერთაშორისო სამართლის სისტემის ფარგლებში ხელშეუხებელ მდგომარეობაში ჩააყენა. „ნაქბასა“ და მისი შედეგების მიჩქმალვის კიდევ ერთ მიზანს, ისრაელის სახელმწიფოს, როგორც ახალმოსახლეთა კოლონიური პროექტის უარყოფა წარმოადგენდა. პარადოქსულია, მაგრამ ისრაელის სახელმწიფოს შექმნამ ახალი სიცოცხლე შთაბერა სწორედ იმ რასიზმსა და თეთრ უპირატესობას, რომელიც მანამდე თავად ებრაელებზე იყო მიმართული და რომელმაც არნახული ნგრევა მოუტანა ევროპას.
5 დეკემბერს ისრაელის პრეზიდენტის ისაკ ჰერცოგის მიერ MSNBC-ისთვის მიცემულ ინტერვიუში თეთრი უპირატესობისა და კოლონიური განწყობის გამომხატველი კომენტარები სრულიად ხმამაღლა და ნათლად ჟღერდა: „ეს ომი მხოლოდ ისრაელსა და ჰამასს შორის როდი მიმდინარეობს“ – ასე უპასუხა მან ისრაელის მიერ ღაზაზე მიტანილი შეტევების შედეგად ათასობით დაღუპული პალესტინელის შესახებ დასმულ შეკითხვას. მისივე თქმით: „ეს ომი სინამდვილეში დასავლური ცივილიზაციის გადასარჩენად წარმოებს… ჩვენ თავს გვესხმის ჯიჰადისტური დაჯგუფებების მთელი ქსელი, ბოროტების იმპერია. ამ იმპერიას მთელი ახალო აღმოსავლეთის დაპყრობა სურს და რომ არ ვარსებობდეთ ჩვენ, შემდეგი ევროპა იქნებოდა, მის მერე კი აშშ.“
დღემდე გენოციდის ცნება ემსახურებოდა ჰოლოკოსტისა და ისრაელისთვის საერთაშორისო სამართლის სისტემის ფარგლებში გამონაკლისის სტატუსის შენარჩუნებას და ნაცვლად ამ ნორმის გადახედვისა და ეჭვქვეშ დაყენებისა, კიდევ უფრო განამტკიცებდა მას.
თუმცა მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს მიერ გამოტანილი წინასწარი დასკვნის ფონზე, რომელშიც ნათქვამია, რომ ისრაელის მიერ ღაზაზე მიტანილ შეტევას შესაძლოა გენოციდის სახე ჰქონდეს, ახლა მსოფლიოს ყველა უნივერსიტეტი, კომპანია თუ სახელმწიფო ძალიან დიდი სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს ისრაელსა და მის ოფიციალურ სტრუქტურებთან ყველა სახის კავშირს. ამიერიდან ასეთი კავშირები შეიძლება გენოციდში თანამონაწილეობად ჩაითვალოს.
მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოქვეყნებიდან რამდენიმე საათის შემდეგ იმავე თემაზე კიდევ ერთი სასამართლო პროცესი მიმდინარეობდა: სან ფრანცისკოში აშშ-ს ფედერალური სასამართლო „კონსტიტუციურ უფლებათა ცენტრის“ მიერ პალესტინური ორგანიზაციების სახელით შეტანილ სარჩელს განიხილავდა. სარჩელი აშშ-ს პრეზიდენტს, ჯო ბაიდენსა და სხვა სახელმწიფო პირებს გაეროს სამართლებრივი ვალდებულებების შეუსრულებლობასა და აშშ-ს მხრიდან ისრაელისთვის გაწეული სამხედრო და დიპლომატიური დახმარების გამო, გენოციდის თავიდან აცილებისთვის უმოქმედობასა და მასში თანამონაწილეობაში ამხელს.
პალესტინელი მოსარჩელენი ერთმანეთის მიყოლებით ჰყვებოდნენ „ნაქბას“ პერიოდში მათი ოჯახების თავს გადახდენილ ისტორიებს; ჰყვებოდნენ ისრაელის მიერ გამოვლენილი ძალადობის პირად გამოცდილებებზე; საკუთარ ნათესავებზე, რომლებიც 8 ოქტომბრის შემდეგ დაკარგეს; სამეზობლოებზე, რომლებშიც გაიზარდნენ და რომლებიც აღარ არსებობს; ისრაელის მიერ წარმოებული დაბომბვისა და ღაზაში შეჭრის შედეგად ნანგრევებად ქცეულ სკოლებზე; და კაფეებზე, სადაც ისინი ვეღარასდროს დალევენ ჩაის.
აღსანიშნავია, რომ ორივე სასამართლო პროცესი ჰოლოკოსტის ხსოვნის საერთაშორისო დღის წინა დღეებში გაიმართა. ჰოლოკოსტის ხსოვნის დღე 27 იანვარს აღინიშნება, 1945 წლის 27 იანვარს საბჭოთა ჯარის მიერ აუშვიცის, ნაცისტური საკონცენტრაციო ბანაკის გათავისუფლების ყოველ წლისთავზე.
ამ სასამართლო პროცესებს საერთაშორისო სამართლის სისტემის ახალ ეპოქაში შევყავართ. სასამართლოები, ისტორიაში პირველად, პალესტინელთა მიერ წლების განმავლობაში განცდილ დევნას ღიად განიხილავენ გენოციდის სამართლებრივ ჩარჩოში. ამ საქმეებით, პალესტინელთა ხმა ჰოლოკოსტის ხსოვნაში ახალ ეპოქას ქმნის; უკან რჩება „ნაქბას“ უარყოფის ხანა და იშლება პერსპექტივა სამყაროსი, რომელშიც საბოლოოდ იქნება წინ წამოწეული და აღიარებული ხმები, ცოდნები, ისტორიები და პერსპექტივები, ყველა იმ ხალხისა ვინც სახელმწიფოთა მხრიდან ძალადობას განიცდის და მისი მსხვერპლია.
[1] რაზ სეგალი ნიუ ჯერსის სტოკტონის უნივერსიტეტში ჰოლოკოსტისა და გენოციდის კვლევების ასოცირებული პროფესორია.
