გულმავიწყობის შესახებ: წინასიტყვაობა და თარგმანი

ალექსანდრა აროშვილის წინასიტყვაობა

ჯონ ბერჯერის ეს ტექსტი 2024 წლის დადგომისას ვთარგმნე. ბრიტანელი ნოველისტის, მხატვრისა და პოეტის, მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი ბრწყინვალე მარქსისტი მოაზროვნისა და უკანასკნელი 50 წლის ერთ-ერთი მთავარი ხელოვნების კრიტიკოსის ეს პატარა ესე ერთ-ერთია წიგნიდან „Confabulations“ (მუსაიფები), რომელიც რამდენიმე ასეთი ჩანახატისა და ავტორის ნახატებისგან შედგება. ბერჯერმა ის 2016 წელს, გარდაცვალებამდე 1 წლით ადრე დაწერა.

2018 წელს, ეს პატარა და ლამაზი წიგნაკი, საქართველოდან შორს მყოფს, ერთმა ძვირფასმა მეგობარმა მაჩუქა. სხვადასხვა წლებში, ის რამდენჯერმე გადმოვიღე თაროდან – განსაკუთრებული უიმედობისა თუ წერის შეუძლებლობისას. გამახსენდა მასში ჩახატული წრეები და ყვავილები; გამახსენდა, თუ რას წერს ამ წრეებსა და ბუნებრივ ფორმებზე და გამახსენდა, როგორი გულმავიწყი ვარ.

როცა 2024 წელი დადგა, ვფიქრობდი, რა შეიძლება უთხრას დღეს ადამიანმა თავის პატარა ერს, თავის ტანჯვაში მყოფ საზოგადოებას, ისე, რომ არც ძალიან დაღალოს ზედმეტი ინტელექტუალური წიაღსვლებით და არც უხეში და გამრიყავი ნიშნისმოგებითა და თვითტკბობით ელაპარაკოს – თითქოს ზედმიწევნით ფლობდეს რეალობის შეცვლის პოლიტიკურ საშუალებებს, მეთქი.

უბრალოდ პირდაღებულ ჭრილობებზე ცოტა მალამო რომ გადაუსვას და თან გაახსენოს ის, რაც ასე ურცხვად დავიწყებია, მეთქი. ვფიქრობდი, რა შეიძლება დღეს თქვა ან დაწერო ახლო აღმოსავლეთში მიმდინარე გენოციდზე, ისე, რომ თავს საერთოდ ამის უფლება მისცე; ისე, რომ არ დაგზაფროს, ამაზე ლაპარაკს საერთოდ როგორ ბედავ, მეთქი.

წერა ვცადე და ისევ ეს პატარა ჩანახატი გამახსენდა. მაშინვე ვთარგმნე.

მაგრამ არ გამოვაქვეყნე. ყველა, ვისაც შეიძლებოდა, იმ დღეებში ჩემი ტექსტი მიწვდომოდა, რამდენიმე დღეში იმ უხეში, გამრიყავი და ნიშნისმომგები ძალმომრეობის წინააღმდეგ ბრძოლაში ჩავებით, რომელიც ადამიანებს საკუთარი სახლებიდან ყრის, ჩაგრავს და იქვემდებარებს. ბრძოლაში ჩაებნენ ისეთებიც, რომლებიც დროგამოშვებით საკუთარ თავს მტკიცე პირობას აძლევენ ხოლმე, აღარასდროს აღარაფერში ჩავებმებითო. უიმედობისა და უსამართლობის ჭრილობებს ყველამ ერთად სოლიდარობა გადავუსვით მალამოდ – ეს ხალხური, უძველესი და უებარი რეცეპტი.

ამ ბრძოლის დაწყებიდან 2 კვირაც არ გასულა, რომ ქვეყანის სხვადასხვა კუთხეში 11 ადამიანი დაიღუპა მეწყრული პროცესების შედეგად. ეს ადამიანები ისეთ არეალებში ცხოვრობდნენ, რომლის შესახებაც კრიტიკული გეოლოგიური დასკვნები არსებობს; რომელთა შესახებაც სახელმწიფოსთვის ცნობილი იყო. ერთ-ერთი მეწყერი სწორედ იმ რეგიონში განვითარდა, სადაც წინა თვეებსა და წლებში დავდიოდი – ვხვდებოდი ხალხს, რომელიც მიხსნიდა, რომ ასეთი საფრთხე ემუქრებათ, რომ არავინაა მათი დამხმარე. სოლიდარობაწასმულმა ჭრილობამ პირი ისე დააღო, რომ ნაკერი დასჭირდა.

ნაკერი კი არ ჩანს, რადგან არ ჩანს ამგვარი რეალობის შეცვლისთვის საჭირო პოლიტიკური საშუალებები: ერთ თვეში მომხდარი რამდენიმე ამბავი ერთმანეთს სწრაფად ჩაენაცვლა და ერთმანეთი გაანადგურა. საბოლოოდ კი, ტრაგედიიდან სულ რაღაც ორ დღეში, ქალაქის ცენტრში დადგმული ერთი ხელოვანის მოკრძალებული ქანდაკების ამბით დასრულდა, რომელზეც უცებ ყველამ ერთად გადაიტანა ყურადღება. ზოგმა გააკრიტიკა, ზოგმა შეაქო, მაგრამ აზრი ყველამ გამოთქვა. ყველა ერთმანეთს დაერია.

ყველას დაავიწყდა, რაც წინა დღეს, წინა თვეს, წინა წელს მოხდა, რაც წინა წლებში ან მთელი ისტორიის მანძილზე ხდებოდა. კიდევ ერთხელ, უკვე მერამდენედ, ყველას დაავიწყდა აწმყო. ყველას ყოველდღე ავიწყდება ყველაფერი. 10,000 ბავშვი, რომელიც ბოლო ოთხ თვეში ღაზაში მოკლეს, არავის ახსოვს, არავის ახსოვდა მათი ამბავი არც მანამდე, არავის ახსოვს ისინიც, ვისაც ახლა კლავენ.

გულმავიწყობის ამ მდგომარეობაში, მომავლის შეცვლა შეუძლებელია.

ჩემს ძვირფას მეგობარს, რომელმაც ეს წიგნაკი წამლად მაშინ მაჩუქა, როცა ძალიან უიმედო ვიყავი, ახლა თარგმანს და წინასიტყვას ვუბრუნებ აქედან შორს ყოფნის მალამოდ. ჩვენ მსოფლიოს სხვადასხვა წერტილში ვართ. მის მსგავსად, საქართველოდან შორს მყოფ ყველა სხვა ჩვენს მოქალაქეს და ჩვენსავით ტანჯვაში მყოფ ყველა პატარა ერს ამ წერილით ვუთვლი: მსოფლიოს სხვადასხვა წერტილში, ჩვენ ვიცით როგორ მოვიცადოთ, სანამ მომავლის ცვლილებისთვის საჭირო ნამდვილი პოლიტიკური საშუალებები გამოჩნდება.

როგორ შევეწინააღმდეგოთ გულმავიწყობას

ჯონ ბერჯერი

წიგნიდან Confabulations (2016)

გასულ კვირას, პიკასოს „ალჟირელი ქალები“, რომელიც მან 1955 წელს – სამოცი წლის წინ დახატა, ნიუ-იორკის Christie’s-ში[1] 180 მილიონ დოლარად გაიყიდა. პიკასოს გადაწყვეტილება, დაეხატა ეს ტილო, ნაწილობრივ მისი სურვილით იყო შთაგონებული, მხარდაჭერა გამოეცხადებინა ალჟირელი ხალხისთვის იმ ბრძოლასა და ომში, რომელიც ერთი წლით ადრე, ფრანგული კოლონიალიზმის წინააღმდეგ დაიწყო.

დღეს ამაღლების დღესასწაულია, აღდგომიდან 40 დღის შემდეგ. სახარების მიხედვით, ეს სწორედ ის დღეა, როცა ქრისტე, როგორც მოწმობდნენ მისი მოწაფეები, მათ თვალწინ, ზეცად ამაღლდა. მიწაზე ისინი მარტო, ახლა უკვე მხოლოდ თავიანთი თავის ამარა დარჩნენ.

გასული კვირის განმავლობაში, ძირითადად ყვავილებს ვხატავდი, იმ ცნობისმოყვარეობით მოტივირებული, რასაც ნაკლებად აქვს რაიმე საერთო ბოტანიკასა თუ ესთეტიკასთან. საკუთარ თავს ვეკითხებოდი: შესაძლებელია თუ არა, ბუნებრივი ფორმა – ხე, ღრუბელი, მდინარე, ქვა, ყვავილი – აღვიქვათ და მივიღოთ, როგორც შეტყობინება? შეტყობინება, რომელიც წარმოთქმის გარეშე მოდის, რომელიც შეიძლება არასდროს გახდეს სიტყვიერი და რომელიც მაინცდამაინც ჩვენთვის არ არის გამოგზავნილი. შეგვიძლია თუ არა ბუნების გამოვლინებები ტექსტებად წავიკითხოთ?

ამგვარ მცდელობაში ჩემთვის არაფერია მისტიკური. ეს ჟესტებზე ორიენტირებული სავარჯიშოა, რომელსაც სურს რეაგირება ენერგიის სხვადასხვა ფორმასა და რითმზე, რომელთა წარმოდგენაც მე მომწონს ტექსტებად. ეს არის ტექსტები ენიდან, რომელიც არასდროს გვესმოდა. რამდენადაც ამ ტექსტის გაკვალვას ვცდილობ, მას ფიზიკურადაც ვხატავ და იმ უსაზღვრო, უჩარჩოო, უცნობ მშობლიურ ენაზე აღვიქვამ, რომლითაც ის დაწერილია.

სპეკულაციური, ფინანსური კაპიტალიზმის ტოტალიტარულ წესრიგში, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, მედია განუწყვეტლივ გვბომბავს ინფორმაციით. ძირითადად, სწორედ ეს ინფორმაციაა დაგეგმილი დივერსია, გადაიტანოს ჩვენი ყურადღება იმისგან, რაც ნამდვილი, არსებითი და გადაუდებელია.

ინფორმაციის უმეტესი წილი იმას ეხება, რასაც ოდესღაც პოლიტიკას ვუწოდებდით, თუმცა, პოლიტიკა ჩანაცვლებულია სპეკულაციური კაპიტალიზმის გლობალური დიქტატით – მისი ვაჭრებითა და საბანკო ლობისტებით.

პოლიტიკოსები ორივე მხარეს, მემარცხენეები თუ მემარჯვენეები, განაგრძობენ დებატებს, ხმის მიცემას, რეზოლუციების მიღებას, ისე, თითქოს ეს ყველაფერი ასე არ იყოს. შედეგად, მათი მსჯელობა მიემართება არაფერს და უმნიშვნელოა. სიტყვები და ცნებები, რომლებსაც ისინი იმეორებენ – ტერორიზმი, დემოკრატია, მოქნილობა – დაცლილია ყოველგვარი მნიშვნელობისგან. პუბლიკა კი, მთელი მსოფლიოს მასშტაბით, ისე მიჰყვება ამ მოლაპარაკე თავებს, თითქოს მუდმივ საშინაო დავალებას ასრულებდეს რიტორიკის სწავლაში! სრული სისულელე.

მეორე სახის ინფორმაცია, რომლითაც ვიბომბებით, მონუსხვაზე კონცენტრირდება: შოკისმომგვრელ, ძალადობრივ მოვლენებზე, სადაც და როდისაც არ უნდა ხდებოდეს, მთელი მსოფლიოს გარშემო: ძარცვა, მიწისძვრა, გადაბრუნებული გემები, ამბოხება, მკვლელობა. რაწამს ვიხილავთ სპექტაკლს, ის მეორით ნაცვლდება – უკონტექსტო, გამაშეშებელი თანმიმდევრობით. ასეთი ინფორმაცია გვეძლევა როგორც შოკი და არა როგორც ამბები. ისინი გვახსენებს, რომ რაც შეიძლება მოხდეს, არაპროგნოზირებადია. ისინი ცხოვრების რისკ-ფაქტორებს გამოხატავს.

ამას დავუმატოთ ენა, რომელსაც იყენებს მედია, იმისთვის რომ წარმოგვიდგინოს და დაყოს სამყარო. ის ძალიან ახლოსაა ჟარგონთან და მენეჯმენტის ექსპერტების ლოგიკასთან. ის ყველაფერს ითვლის და იშვიათად ეხება არსს ან ხარისხს. ის ეყრდნობა პროცენტებს, ცვლილებებს საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვებში, უმუშევრობის მაჩვენებლებს, ზრდის ტემპებს, მზარდ ვალებს, ნახშიროჟანგის აღრიცხვას და ასე შემდეგ. ეს არის ხმა, რომელიც თავს კარგად გრძნობს ციფრებთან, მაგრამ არა ცოცხალ ან ტანჯვაში მყოფ სხეულებთან. ის არ საუბრობს არც წუხილზე, არც იმედზე.

ამრიგად, ის რაც საჯაროდ ითქმის; და ფორმა, რომლითაც ის ითქმის, ახალისებს სამოქალაქო და ისტორიულ ამნეზიას. გამოცდილება ამოშლილია. წარსულისა და მომავლის ჰორიზონტები უფრო და უფრო ბუნდოვანი ხდება. ჩვენ გვაჩვევენ, ვიცხოვროთ დაუსრულებელ და გაურკვეველ აწმყოში, რათა ვიყოთ გულმავიწყი მოქალაქეები.

ამასობაში კი ის, რაც ჩვენს გარშემო ხდება, უფრო და უფრო უარესობისკენ მიდის. პლანეტა ეკონომიკური გადახურების მდგომარეობაშია. სიმდიდრე უფრო და უფრო მეტად გროვდება ერთეულთა ხელში, უმრავლესობა გამოუკვებელია, ნაგვით იკვებება ან შიმშილობს. ბევრად მეტი მილიონი ადამიანი იძულებულია ემიგრირდეს ერთი ადგილიდან მეორეზე, გადარჩენის გადაწურული იმედით. შრომის პირობები ბევრად უფრო არაადამიანური ხდება.

ისინი, ვინც მზად არიან აჯანყდნენ იმის წინააღმდეგ, რაც დღეს ხდება – უამრავია, მაგრამ პოლიტიკური საშუალებები იმისთვის, რომ მათ ეს გააკეთონ, ამ წუთამდე არ არსებობს ან ბუნდოვანია. ამის განვითარებას დრო სჭირდება. შესაბამისად, ჩვენ ლოდინი მოგვიწევს. მაგრამ როგორ მოვიცადოთ ასეთ გარემოებებში? როგორ მოვიცადოთ გულმავიწყობის ამ მდგომარეობაში?

ნება მოგვეცით, გავიხსენოთ ის დრო, რომელსაც აინშტაინი და სხვა ფიზიკოსები ხსნიდნენ, როგორც არა წრფივს, არამედ წრიულს. ჩვენი სიცოცხლეები არ არის განლაგებული ერთ ხაზზე, როგორც წერტილები წრფეზე, რომელიც გლობალური კაპიტალისტური წესრიგის წუთიერი სიხარბითაა ამპუტირებული. ჩვენ ვართ არა წერტილები წრფეზე, არამედ ცენტრები წრეებში.

წრეები გარს გვაკრავენ ანდერძს, რომლებიც ჩვენმა წინაპრებმა ჯერ კიდევ ქვის ხანიდან დაგვიტოვეს; და ტექსტებს, შეტყობინებებს, რომლებიც, მართალია, ჩვენთვის არ არის გამოგზავნილი, მაგრამ ჩვენ უნდა ვმოწმობდეთ მათ, როგორც მოწაფეები ქრისტეს ამაღლებას – ტექსტებს ბუნებისა, სამყაროსი, რომლებიც გვახსენებს, რომ სიმეტრია თანაარსებობს ქაოსთან; რომ მახვილგონივრულობა ამარცხებს დამღუპველობას; რომ ის, რასაც ვნატრობთ, უფრო მეტად გვაძლევს იმედს, ვიდრე ის, რასაც შეგვპირდნენ.

ამის შემდეგ კი, გადარჩენილებს იმის მიერ, რაც წარსულისგან მემკვიდრეობით მივიღეთ; იმის მიერ, რისი მოწმენიც გავხდით, ჩვენ გაგვიჩნდება შეწინააღმდეგების გამბედაობა, გაგვიჩნდება წინააღმდეგობის გაგრძელების გამბედაობა იქამდე წარმოუდგენელ გარემოებებში. ჩვენ ვისწავლით, თუ როგორ მოვიცადოთ: სოლიდარობით.

ისევე, როგორც უსასრულოდ გავაგრძელებთ ქებას, ლანძღვას და წყევლას ყველა ენაზე, რომელიც ვიცით.

მთარგნელის შენიშვნა

[1] Christie’s – ბრიტანული აუქციონის სახლი, რომელიც 1766 წელს დაარსდა. აუქციონზე ნატიფი ხელოვნების, ანტიკვარებისა და მდიდრული მასალის ნიმუშები იყიდება. აუქციონის სახლს საკუთარი ფილიალები აქვს ნიუ-იორკში, ჰონ-კონგში, მილანში, ამსტერდამში, ჟენევაში, შანხაისა და დუბაიში. ნიუ-იორკში მდებარე ფილიალი, რომელსაც ბერჯერი ახსენებს, ცნობილ Rockfeller Plaza-შია განთავსებული, რომელიც 1933 წელს, მისი მშენებლობისას, როკფელერის მოწვევით, ცნობილმა კომუნისტმა მხატვარმა, დიეგო რივერამ მოხატა. რივერას მიერ შესრულებული უზარმაზარი კედლის მხატვრობა „ადამიანი გზაჯვარედინზე“ შენობის გახსნამდე განადგურდა, მასზე გამოსახული ლენინის პორტრეტის წაშლაზე მხატვრის მიერ უარის თქმის გამო.