გლოვის პოლიტიკური კომპასი
ავტორი: ჯუდით ბატლერი
გიორგი ყუშიტაშვილის თარგმანი
არსებული სააზროვნო ჩარჩოების საზღვრებში სწორედ იმ საკითხების განხილვაა ყველაზე რთული, რომლებიც ყველაზე მეტად საჭიროებს საჯარო განხილვას. კონკრეტული საკითხის გარშემო პირდაპირ, ყოველგვარი მიკიბ-მოკიბვის გარეშე საუბარიც რომ გსურდეს, სააზროვნო ჩარჩოების იმგვარ შეზღუდვებს აწყდები, რომ შეუძლებელიც კი ხდება იმის თქმა, რისი თქმაც თავდაპირველად გსურდა. მსურს, ძალადობაზე ვისაუბრო, მიმდინარე ძალადობაზე, ამ ძალადობის ისტორიასა და მის მრავალ ფორმაზე. თუმცა როგორც კი ვინმე ამ ძალადობის სათანადოდ აღწერას განიზრახავს, რაც ჰამასის მიერ ჩადენილ მკვლელობებს ამ ტერიტორიაზე მიმდინარე ძალადობის ერთიანი ისტორიის ნაწილად მოაზრებას გულისხმობს, მას მაშინვე „რელატივიზებასა“ და „კონტექსტუალიზებაში“ ადანაშაულებენ. ჩვენგან მხოლოდ ძალადობის დაგმობას ან გამართლებას მოელიან, რაც შეიძლება ლოგიკურადაც მოგვეჩვენოს, მაგრამ, ეთიკური თვალსაზრისით, განა მხოლოდ ეს მოგვეთხოვება? მე ჰამასის მიერ ჩადენილ ძალადობას უპირობოდ ვგმობ. მათ სრულიად საზარელი და შემაძრწუნებელი ხოცვა-ჟლეტა მოაწყეს. ეს იყო ჩემი პირველი რეაქცია და მე კვლავაც ამ აზრზე ვრჩები. თუმცა არსებობს სხვა რეაქციებიც.
ყველას თავიდანვე სურს გაიგოს ვის „მხარეს“ ხარ და ცხადიც კია, რომ ამგვარი სისასტიკის მიმართ ერთადერთი დამოკიდებულება შეიძლება გქონდეს: ცალსახად და არაორაზროვნად უნდა გმობდე მას. მაგრამ რატომ თვლიან, რომ მოვლენებზე საუბრისას გამოყენებული ენის მართებულების ან ისტორიული გარემოებების შესახებ ჩვენში არსებული ცოდნის ეჭვქვეშ დაყენება რაიმეგვარად ხელს უშლის ძალადობის დაგმობას? განა მართლა საკითხის რელატივიზებაა იმ კითხვების დასმა, თუ რეალურად რას ვგმობთ და რა უნდა იყოს ამ დაგმობის საზღვრები; განა საკითხის რელატივიზებაა იმ პოლიტიკური ფორმაციის თუ ფორმაციების ტიპის აღწერა, რომელსაც ვეწინააღმდეგებით? უცნაური იქნებოდა, რაიმეს წინააღმდეგ ისე გვებრძოლა, რომ ჯერ მის გარშემო რაიმე წარმოდგენა არ შეგვექმნა, ან სათანადოდ არ აღგვეწერა ის. კიდევ უფრო უცნაური იქნებოდა გვეფიქრა, რომ რაიმე მოვლენის დაგმობა ჩვენი მხრიდან ამ მოვლენის გაგებასა და გაანალიზებაზე უარის თქმას ნიშნავს, იმ შიშით, რომ მის გარშემო ცოდნის შეძენამ შეიძლება რელატივიზმისკენ გვიბიძგოს, რითიც ჩვენი განსჯის უნარი შეიზღუდება. როგორ უნდა მოვიქცეთ იმ შემთხვევაში, თუ მორალური თვალსაზრისით, აუცილებლად მიგვაჩნია ჩვენი დაგმობის საზღვრები გარდა იმ საზარელი ქმედებებისა, რომელთაც მედია გამუდმებით წინ სწევს, სხვა მსგავს ქმედებებზეც განვავრცოთ? როდის და სად იწყება დაგმობის საზღვრები და როდის და სად სრულდება ის? დაგმობის მორალურ და პოლიტიკურ ნაბიჯთან ერთად, განა არ უნდა შეგვეძლოს მდგომარეობის კრიტიკული და საფუძვლიანი შეფასება, ისე რომ თან იმის შიში არ გვქონდეს, საკითხში გათვითცნობიერებამ, კონკრეტულ ადამიანთა თვალში, ამ საზარელ დანაშაულთა თანამონაწილეებად რომ არ გვაქციოს?
არსებობენ ისინიც, ვინც ისრაელის მიერ რეგიონში ჩადენილ არაერთ ძალადობრივ ქმედებას ჰამასის გასამართლებლად იყენებს, თუმცა ამ მიზნის მისაღწევად ისინი მორალური განსჯის დამახინჯებულ ფორმას მიმართავენ. მოდით, ყველაფერი პირდაპირ ვთქვათ, ისრაელს პალესტინელთა მიმართ აურაცხელი დანაშაული აქვს ჩადენილი: დაუნდობელი დაბომბვები, ადამიანთა მკვლელობა საკუთარ სახლებსა და ქუჩებში განურჩევლად ასაკისა, ციხეებში დამკვიდრებული წამების პრაქტიკა, ღაზაში გამოწვეული შიმშილობა თუ ადამიანთათვის სახლების ჩამორთმევა. და ეს ძალადობა, თავისი მრავალი ფორმით, მიმართულია ხალხზე, ვინც კოლონიური მართვის ქვეშ, აპართეიდის კანონებით, სახელმწიფოს არქონის პირობებში ცხოვრობს. თუმცა „ჰარვარდის პალესტინელთა სოლიდარობის კომიტეტი“ შეცდომას უშვებს, როცა საკუთარ განცხადებაში ჰამასის მიერ ისრაელის წინააღმდეგ განხორციელებულ დაუნდობელ თავდასხმაზე „პასუხისმგებლობას მხოლოდ აპართეიდულ რეჟიმს“ აკისრებს. პასუხისმგებლობის ამგვარი განაწილება არასწორია; ჩადენილ შემზარავ მკვლელობებზე ჰამასს პასუხისმგებლობას ვერაფერი აარიდებს. თუმცა, ამავდროულად, არც ეს კომიტეტი და არც მისი წევრები მუქარასა და ცენზურას არ იმსახურებენ. ისინი ერთმნიშვნელოვნად მართლები არიან, როცა რეგიონში ჩადენილ ძალადობრივ ქმედებებსა და მათ ისტორიაზე მიგვითითებენ: „დაწყებული მიწის სისტემატიზირებული ჩამორთმევიდან, დასრულებული მუდმივი საჰაერო თავდასხმებით, დაწყებული შემთხვევითი დაკავებებით, დასრულებული სამხედრო გამშვები პუნქტებით, დაწყებული ოჯახების ძალდატანებითი განცალკევებით და დასრულებული მიზანმიმართული მკვლელობებით, პალესტინელებს მუდმივად სიკვდილის, იქნება ის ნელი თუ სწრაფი, საფრთხის პირობებში უწევთ ცხოვრება“.
ეს სავსებით სწორი აღწერაა და ის ხმამაღლაც უნდა გაჟღერდეს, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ჰამასის მიერ ჩადენილი ძალადობა ისრაელის მიერ ჩადენილი ძალადობის ნაწილი და მისი ლოგიკური გაგრძელებაა. უნდა გვესმოდეს, რა იწვევს ჰამასის მსგავსი ჯგუფების გაძლიერებას ოსლოს დაპირებების შეუსრულებლობისა და „მუდმივად სიკვდილის საფრთხის ქვეშ ცხოვრების“ პირობებში. ამ პირობების სიმძიმეს ოკუპაციის ქვეშ მცხოვრები ბევრი პალესტინელი ყოველდღე საკუთარ თავზე გამოცდის, იქნება ეს მუდმივი მეთვალყურეობისა და არაკანონიერად წარმართული დაკავებების საფრთხის ქვეშ ცხოვრებით, თუ დაწესებული საალყო პირობების გამკაცრებით, რაც ღაზის მოსახლეობას მედიკამენტებზე, საკვებსა და წყალზე წვდომას უზღუდავს. თუმცა ისტორიაზე მითითებით ჰამასის ქმედებებს მორალურ და პოლიტიკურ გამართლებას ვერ მივანიჭებთ. თუ პალესტინელთა მიერ ჩადენილი ძალადობაც ისრაელის სახელმწიფოს მიერ ჩადენილი ძალადობის გაგრძელებად უნდა გავიგოთ, როგორც ამას „ჰარვარდის პალესტინელთა სოლიდარობის კომიტეტი“ გვთხოვს, მაშინ მორალური თვალსაზრისით ბრალეულობის ერთადერთი წყაროღა გვრჩება, ხოლო პალესტინელები მათ მიერვე ჩადენილ ძალადობრივ ქმედებებსაც კი ვეღარ უწოდებენ საკუთარს. ამით ჩვენ პალესტინელთა მოქმედების ავტონომიურობას უარვყოფთ. თუ გვსურს, რომ კოლონიური მართვის გადაგდების, ისრაელის ციხეებში არსებული წამების პრაქტიკის აღმოფხვრისა და ღაზის გარშემო შექმნილი ალყის დასრულების ალტერნატიული გზები ვიპოვოთ, ისრაელის სახელმწიფოს მიერ ჩადენილი მასშტაბური და უმოწყალო ძალადობის გაგება და დოკუმენტირება მკვეთრად უნდა გავმიჯნოთ ნებისმიერი სახის ძალადობის გამართლებისგან. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის საკითხი, თუ რა და როგორი მომავალი შეიძლება არსებობდეს ამ რეგიონში მცხოვრებლებისთვის, დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა გზითა და რა ხერხებით დასრულდება პალესტინის კოლონიური მართვა. ჰამასს ამ კითხვაზე საკუთარი, ყოვლად საშინელი და შემაძრწუნებელი, პასუხი აქვს, თუმცა მათი პასუხის გარდა სხვა პასუხებიც არსებობს. მაგრამ თუკი „ოკუპაციის“ ხსენებასაც ავკრძალავთ, თუ კამათიც კი აღარ შეგვეძლება იმის თაობაზე, არის თუ არა ისრაელის მიერ რეგიონზე განხორციელებული მართვა რასობრივი აპართეიდისა და კოლონიალიზმის გამოხატულება, მაშინ წარსულის, აწმყოს თუ მომავლის გასააზრებლად და გასაგებად მცირე შესაძლებლობაც კი არ დაგვრჩება. როცა ამ საზარელ სცენებს მედიაში ვხედავთ, ყველას უიმედობის განცდა გვეუფლება. თუმცა ერთ-ერთი მიზეზი ამ უიმედობისა სწორედ ისაა, რომ ამ ყველაფერს სწორედ მედიის საშუალებით ვეცნობით, რასაც, თავის მხრივ, მხოლოდ სენსაციური და ხანმოკლე ეფექტის მქონე, უიმედო მორალური აღშფოთების აღძვრა შეუძლია. საკითხის მორალური თვალსაზრისით უფრო საფუძვლიანად შეფასებას მეტი დრო და შრომა სჭირდება. საჭიროა მისი მოთმინებითა და გაბედულად შესწავლა და ყველაფრისთვის საკუთარი სახელის დარქმევა, რათა ჩვენი მხრიდან მოვლენის დაგმობას, ზურგს მყარი მორალური სისტემა უმაგრებდეს.
მე ჰამასის მიერ ჩადენილ ძალადობრივ ქმედებებს ვეწინააღმდეგები; მათ არანაირი გამართლება არ აქვთ. ამის თქმით, მე ჩემს მორალურ და პოლიტიკურ შეხედულებას ვაცხადებ. და მყარად ვრჩები ამავე აზრზე, მაშინაც, როცა ვხსნი, თუ რას გულისხმობს ჩემი მხრიდან ამ ქმედებათა დაგმობა. ყველას, ვინც ასევე გმობს ამ ქმედებებს, შეიძლება გაუჩნდეს კითხვა: საჭიროა თუ არა კარგად ვიაზრებდეთ და ბევრი ვიცოდეთ იმ მოვლენის შესახებ, რასაც მორალურად ვგმობთ. ვინმემ შეიძლება გვიპასუხოს: არა, არაფერში მჭირდება პალესტინისა და ჰამასის შესახებ რამის ცოდნა, იმისთვის რომ ვხვდებოდე, ისინი არასწორად მოიქცნენ და ამიტომ, ვგმობ მათ. და თუ აქ შევჩერდებით, ვენდობით თანამედროვე მასმედიის მიერ შემოთავაზებულ სურათს და კითხვის ნიშნის ქვეშ არ დავაყენებთ იმას თუ რამდენად სწორი და გამოსადეგია ეს სურათი, რამდენად ჰყვება ის ორივე მხარის ისტორიას, მაშინ ეს იმას ნიშნავს, რომ საკითხში გარკვეული სახის გაუთვითცნობიერებლობაზე ვთანხმდებით და ბოლომდე ვენდობით შემოთავაზებულ სააზროვნო ჩარჩოს. ბოლოს და ბოლოს, ყველას ჩვენი საქმე გვაქვს და ყველანი ისტორიკოსებად და სოციოლოგებად ვერ ვიქცევით. შესაძლებელია ასე ფიქრობდე და ამ გზით ცხოვრობდე; და სრულიად კეთილი განზრახვების მქონე ხალხი ცხოვრობს კიდეც ამ გზით. მაგრამ რის ფასად?
იქნებ ჩვენი მორალური და პოლიტიკური მოვალეობები მხოლოდ დაგმობის აქტით არ შემოიფარგლება? იქნებ ჩვენ იმ კითხვასაც უნდა ვსვამდეთ, თუ რა ტიპის ცხოვრება იხსნიდა ამ რეგიონს იქ დღეს არსებული ძალადობისგან? იქნებ, გარდა ამ ერთმნიშვნელოვნად სასტიკი დანაშაულების დაგმობისა, საჭიროა, ისეთი მომავლის შენებაც გვსურდეს, სადაც მსგავსი ძალადობა აღარ იარსებებს? ეს სურვილი ნორმატიული სახისაა, რაც დაგმობის ხანმოკლე აქტზე უფრო შორს მიდის. მის მისაღწევად უკეთ უნდა ვიცოდეთ ისტორია; უნდა გვესმოდეს, რომ ჰამასის ზრდას წინ ოსლოს სამშვიდობო პროცესის ჩავარდნა და მასთან ერთად დაპირებული თვითმმართველობის შეუსრულებლობით გამოწვეული იმედგაცრუება უძღოდა; უნდა ვიცოდეთ, სხვა პალესტინური დაჯგუფებების შექმნის ისტორიაც, დაჯგუფებებისა, რომელთაც სრულიად სხვა ტაქტიკა და მიზნები ჰქონდათ; ამასთან ერთად, უნდა ვიცოდეთ თავად პალესტინელი ხალხისა და მათი ბრძოლის ისტორია; ბრძოლისა, თავისუფლებისთვის და პოლიტიკური თვითგამორკვევის უფლებისათვის, კოლონიური მართვისა და სამხედრო ძალადობისგან თავის დახსნისთვის. შემდეგ შეიძლება ჩვენც შევერთებოდით ამ ბრძოლას თავისუფალი პალესტინისთვის; პალესტინისთვის, რომელშიც ჰამასი დაიშლებოდა ან მას სხვა ისეთი ჯგუფები ჩაანაცვლებდა, რომელიც არაძალადობრივად იბრძოლებდა კოჰაბიტაციისთვის.
ისინი, ვინც თვლიან, რომ ჩვენი მორალური ვალდებულებანი მხოლოდ ძალადობის დაგმობით შემოიფარგლება, სიტუაციის რეალური გარემოებების გამორკვევას არც ცდილობენ. ამგვარი მორალური აღშფოთება ერთდროულად ანტიინტელექტუალური და პრეზენტისტულია. თუმცა ამ აღშფოთებამ მაინც შეიძლება უბიძგოს ადამიანს, ისტორიის წიგნებში ჩახედვისა და იმის გამორკვევისკენ, თუ რას შეიძლებოდა გამოეწვია ეს მოვლენები; მან შეიძლება დაგვაფიქროს იმაზეც, შესაძლებელია თუ არა გარემოებები ისე შეიცვალოს, რომ სამომავლოდ ძალადობას ალტერნატივა გამოუჩნდეს. მიუხედავად იმისა, რომ მოვლენათა კონტექსტუალიზება გარკვეულ შემთხვევებში ბრალის არიდებისა და პასუხისმგებლობის მოხსნისთვისაც გამოიყენება, არ შეიძლება ის მორალური თვალსაზრისით ერთმნიშვნელოვნად პრობლემურ აქტად მივიჩნიოთ. კონტექსტუალიზების სხვადასხვა ფორმებს შორის სხვაობის დანახვა უნდა შევძლოთ. შეიძლება ვინმე თვლიდეს, რომ ამ საზარელი ძალადობის კონტექსტუალიზება უშუალოდ ძალადობაზე კონცენტრირებაში გვიშლის ხელს, ან კიდევ უარესი, თვით ძალადობის რაციონალიზებას ახდენს, თუმცა ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ კონტექსტუალიზების ყველა ფორმას მსგავსი მორალური რელატივიზმისკენ მივყავართ. როცა „ჰარვარდის პალესტინელთა სოლიდარობის კომიტეტი“ ამტკიცებს, რომ ჰამასის მიერ მიტანილ შეტევაში „ერთადერთი დამნაშავე აპართეიდული რეჟიმია“, ის მორალური ანგარიშვალდებულების სრულიად გაუმართლებელი პრინციპით ხელმძღვანელობს. რაიმე მოვლენის გამომწვევი მიზეზებისა და მისი მნიშვნელობის გასაგებად, მისი ისტორიის კარგად შესწავლაა საჭირო. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ თვალსაწიერი უნდა გავაფართოვოთ და ამჟამინდელ შემაშფოთებელ სურათზე უფრო შორს უნდა გავიხედოთ; დღევანდელი მდგომარეობის სიმძიმე, არც ერთ შემთხვევაში, არ უნდა უარვყოთ, თუმცა ამავდროულად უნდა გვახსოვდეს, რომ დღეს ჩვენ თვალწინ მიმდინარე საზარელი სცენების მიღმა არსებობს სხვა ტრაგედიებიც, რომელთა შესახებ მეტის ცოდნა და მათ აღმოსაფხვრელად ბრძოლაც გვჭირდება. თანამედროვე მედია უმეტესწილად თვალს ხუჭავს პალესტინელი ხალხის მიერ ბოლო ათწლეულების განმავლობაში გამოვლილ უამრავ გასაჭირზე, დაბომბვებზე, თვითნებურ თავდასხმებზე, დაკავებებსა თუ მკვლელობებზე. თუკი მასმედიას, დღეს მომხდარი საშინელებების გაშუქება მორალური თვალსაზრისით, უფრო მნიშვნელოვნად მიაჩნია, ვიდრე უკანასკნელი სამოცდაათი წლის განმავლობაში მომხდარი საშინელებებისა, მაშინ, ცხადია, მორალის ამგვარი გააზრება, საშუალებას არ მოგვცემს გავიგოთ და დავინახოთ ოკუპაციის ქვეშ მცხოვრები და ძალდატანებით გადაადგილებული პალესტინელების მიერ წლების განმავლობაში გადატანილი ტრაგედიები და ის ჰუმანიტარული კატასტროფა თუ უამრავი ადამიანის სიკვდილი, რაც ახლა ხდება ღაზაში.
შიში იმისა, რომ ნებისმიერი სახის კონტექსტუალიზაცია ჰამასს მის მიერ ჩადენილ ძალადობრივ ქმედებებზე პასუხისმგებლობას აარიდებს, ან ჩვენ გადაგვატანინებს ყურადღებას იმ საშინელებისგან რაც მათ დაატრიალეს, გარკვეულწილად გამართლებულია. თუმცა იქნებ სწორედ ჩადენილი ძალადობის ასეთი საშინელება გვიბიძგებს კონტექსტუალიზებისკენ? სად იწყება ეს საშინელება და სად სრულდება ის? როცა მედია ჰამასსა და ისრაელის სახელმწიფოს შორის მიმდინარე „ომზე“ გვესაუბრება, ის უკვე გვთავაზობს სააზროვნო ჩარჩოს, რომლის შიგნითაც უნდა გაანალიზდეს ეს სიტუაცია. მაგრამ თუ ღაზა ოკუპირებულ ტერიტორიად იქნება განხილული, ან ვიტყვით, რომ ის რეალურად „ღია ცის ქვეშ გამართულ საპატიმროს“ წარმოადგენს, მაშინ სულ სხვაგვარი ინტერპრეტაციის წინაშე აღმოვჩნდებით. შეიძლება ვინმემ ჩათვალოს, რომ აქ საქმე მხოლოდ სიტუაციის აღწერის ტექნიკურ დეტალებთან გვაქვს, მაგრამ სინამდვილეში სწორედ ჩვენ მიერ გამოყენებული ენა განსაზღვრავს, იმას თუ რას და როგორ ვიტყვით და საერთოდ რის გაგებასა და შემეცნებას შევძლებთ. დიახ, მოვლენები ენის საშუალებით აღიწერება, მაგრამ ენა მხოლოდ იმ შემთხვევაში იძენს ამ ძალას, თუ ის იმ საზღვრებშია მოქცეული, რა საზღვრებიც წინასწარაა მოხაზული, იმისდა მიხედვით, თუ რისი თქმაა შესაძლებელი და რისი არა. თუ საჭიროდ არ მივიჩნევთ იმის ცოდნას, რამდენი პალესტინელი ბავშვი და მოზარდი მოკლეს მიმდინარე წელს ან ოკუპაციის ქვეშ გატარებული უკანასკნელი წლების განმავლობაში ღაზასა და დასავლეთ სანაპიროში; თუ ჩავთვლით, რომ ისრაელზე მიტანილი თავდასხმების შეფასებისას და მასზე საუბრისას ეს ინფორმაცია უმნიშვნელოა, მაშინ ჩვენივე ნებით, დავთანხმდებით, რომ არ გვსურს პალესტინელთა მიერ განცდილი ძალადობის, გლოვისა და სასოწარკვეთის ისტორიების შესახებ ვიცოდეთ. ჩვენ დავთანხმდებით, რომ მხოლოდ ისრაელელთა მიერ განცდილი ძალადობის, გლოვისა და სასოწარკვეთის შესახებ გვსურს მოსმენა. ჩემი ისრაელელი მეგობარი, რომელიც საკუთარ თავს „ანტი-სიონისტს“ უწოდებს, ინტერნეტში წერს, რომ შეშინებულია, ღელავს საკუთარ ოჯახსა და მეგობრებზე და წუხს, რომ მის გარშემო ამდენი ადამიანი დაიხოცა. მას ჩვენ მთელი გულით უნდა თანავუგრძნოთ და მე ასეც ვიქცევი. ყოველივე ეს ისეთი მძიმე და შემაძრწუნებელია. მაგრამ ამავდროულად, განა წამიც არ მოიძებნება იმის წარმოსადგენად, რომ ახლა შეიძლება პალესტინელებიც იმავეს გრძნობდნენ, ან შეიძლება ეგრძნოთ წლების განმავლობაში მიმდინარე დაბომბვების, დაპატიმრებებისა და სამხედრო თავდასხმებისას? მეც ებრაელი ვარ და ვცხოვრობ ტრავმით, რომელიც ჩემი ხალხის წინააღმდეგ ჩადენილი სასტიკი ქმედებებითა და მიყენებული ტკივილითაა გამოწვეული. მაგრამ მსგავს სისასტიკეს მხოლოდ ჩემი ხალხის წინააღმდეგ როდი ჩადიან. იმისთვის რომ ამ სისასტიკეს ვხედავდე და ვამჩნევდე, საჭირო არაა მსხვერპლს სახეზე ვცნობდე ან მისი სახელი ვიცოდე. ყოველ შემთხვევაში, ვცდილობ რომ ასე არ იყოს.
მთლიანობაში, რეალური პრობლემა უბრალოდ ემპათიის არქონაზე უფრო ღრმადაა საძიებელი. რადგან, როგორც წესი, ემპათია იმ შემთხვევაში ჩნდება, თუ სააზროვნო ჩარჩო სხვასთან თვითიდენტიფიცირების საშუალებას იძლევა; თუ ის სხვისი გამოცდილების საკუთარ გამოცდილებასთან დაკავშირებას უშვებს. და რადგან გაბატონებული სააზროვნო ჩარჩო მიგვითითებს, რომ ზოგიერთი სიცოცხლე სხვა სიცოცხლეებზე უფრო მეტად იმსახურებს გლოვას, სწორედ ამიტომ გვეჩვენება ზოგიერთი სიცოცხლის დაკარგვაც უფრო დიდ ტრაგედიად, ვიდრე სხვა სიცოცხლეებისა. ის თუ ვისი სიცოცხლე იმსახურებს მეტ გლოვას, პირდაპირ კავშირშია იმასთან, თუ ვისი სიცოცხლე ფასობს უფრო მეტად. და სწორედ აქ, თავისი გადამწყვეტი მნიშვნელობით, შემოდის რასიზმი. თუ პალესტინელები უბრალოდ „ცხოველები“ არიან, როგორც მათ ისრაელის თავდაცვის მინისტრი უწოდებს, ხოლო ისრაელელები მთლიან „ებრაელ ხალხს“ წარმოადგენენ, როგორც ამას ბაიდენი ამბობს (რითიც, ებრაულ დიასპორას, ფუნდამენტალისტთა სურვილის თანახმად, ისრაელის სახელმწიფოს შიგნით ათავსებს), მაშინ ერთადერთი ხალხი ვინც გლოვას იმსახურებს, ან ერთადერთი ხალხი ვისი გლოვაც დასაშვებია, ისრაელელები გამოდიან, რადგან ომი ახლა ასეთი სურათით მიმდინარეობს: ებრაელი ხალხი მსხვერპლია, ხოლო ცხოველებს მათი განადგურება და მოკვლა აქვთ განზრახული. ცხადია ეს პირველი შემთხვევა არაა, როცა ხალხს, ვინც კოლონიური ბორკილებისგან თავის დახსნას ცდილობს, კოლონიზატორი ცხოველებად ნათლავს. მაგრამ, განა ისრაელელებიც „ცხოველები“ არიან, როცა პალესტინელებს ხოცავენ? თანამედროვეობაში მომხდარი ძალადობრივი ფაქტის ამგვარ რასისტულ ჩარჩოებში მოთავსება, კვლავ კოლონიური ეპოქის ტრადიციულ ოპოზიციურ წყვილთან გვაბრუნებს: ამ წყვილის ერთ მხარეს ცივილიზებული ხალხია, მეორე მხარეს კი, „ცხოველები“, ვინც „ცივილიზაციის“ სახელით უნდა განიდევნონ და განადგურდნენ. ჩვენი მორალური პოზიციის დაფიქსირებისას, ამ ჩარჩოს უკრიტიკოდ მიღებით, თანამონაწილენი ვხდებით რასიზმისა, რომელიც პალესტინელთა ყოველდღიურ ცხოვრებაში სტრუქტურულ დონეზე იჩენს თავს.
თუ ვთვლით, რომ ჩვენი მხრიდან მოვლენის მორალური დაგმობა თავად ამ მოვლენის კონტექსტის გააზრებისა და მისი ცოდნისგან სრულიად დაცლილი, დაგმობის მშრალი და მკაფიო აქტით უნდა შემოიფარგლოს, მაშინ ჩვენ თავისთავად ვთანხმდებით იმ პირობებს, რა პირობებშიც ხდება დაგმობის ეს აქტი; ვთანხმდებით სამოქმედო ველს, სადაც ყველა ალტერნატივა უკვე წინასწარ გაწერილია. მიმდინარე მოვლენების კონტექსტის გათვალისწინებით, დღეს ამ პირობების მიღება, კოლონიური რასიზმის რიგითი ფორმის მიღებას უდრის; იმ კოლონიური რასიზმისა, რომელიც თავად წარმოადგენს სტრუქტურულ პრობლემას, რომლის მოსაგვარებლადაც უნდა ვმუშაობდეთ; თავად წარმოადგენს უსამართლობის ფორმას, რომლის აღმოფხვრისთვისაც უნდა ვიბრძოდეთ. ამდენად, საკუთარი მორალური რწმენების სისწორეში დარწმუნებულნი, ისტორიულად არსებულ უსამართლობაზე თვალს ვერ დავხუჭავთ; ასე შეიძლება კიდევ უფრო დიდი უსამართლობა ჩავიდინოთ და ჩვენს მორალურ თავდაჯერებულობასაც მყარი საფუძველი გამოვაცალოთ. რატომ არ შეიძლება, ეს საზარელი მოვლენები ისე დავგმოთ, რომ თან ფიქრის, ცოდნისა და განსჯის უნარზე არ ვთქვათ უარი? სინამდვილეში, ორივეს ერთად შესრულება შესაძლებელია და ასეც უნდა ვიქცეოდეთ.
მედიის საშუალებით გავრცელებული ძალადობრივი აქტები შემაძრწუნებელია. თუმცა მედიის მხრიდან გაზრდილი ყურადღებიდან გამომდინარე, ჩვენ მხოლოდ იმ ძალადობის შესახებ ვიცით, რომელსაც ახლა ვხედავთ. გავიმეორებ: ჩვენი მხრიდან ძალადობის დაგმობა სრულიად სწორია და ჩვენს აღშფოთებას უნდა გამოვხატავდეთ. დღეების განმავლობაში ცუდად ვიყავი ამის შემყურე. ყველა ვისაც ვიცნობ შიშით ელის ისრაელის სამხედრო მანქანის შემდეგ ნაბიჯებს: გადაიზრდება თუ არა პალესტინელთა მასობრივ მკვლელობებში ნეთანიაჰუს გენოციდისკენ მოწოდებები. საკუთარ თავს ვეკითხები, განა შეუძლებელია, რომ ისრაელში დაღუპულთათვის და ღაზაში დაღუპულთათვისაც ერთნაირად, ადამიანთა სიცოცხლის დახარისხების გარეშე ვიგლოვოთ, ისე რომ რელატივიზმსა და ტოლობის ნიშნებზე დავა არ გვიწევდეს. იქნებ გლოვის ეს ფართო კომპასი თანასწორობის მეტად ხელშესახები იდეალისკენ გზის გაკაფვაშიც დაგვეხმაროს; ამ კომპასით, ყველა დაკარგული სიცოცხლე ერთნაირად იმსახურებს გლოვას და ამასთან, ის აღძრავს ბრაზს, რადგან თავის თავში გულისხმობს, რომ ყველა სიცოცხლე, რომელიც დაიკარგა, არ უნდა დაკარგულიყო, რომ დაღუპულები იმაზე მეტ სიცოცხლეს იმსახურებდნენ, ვიდრე მათ ერგოთ და რომ მათ სიცოცხლეს თანაბარი ფასი უნდა ჰქონოდა. საერთოდ როგორ უნდა ვიფიქროთ ცოცხლად დარჩენილთა შორის თანასწორობის შესაძლო მიღწევაზე, მაშინ როცა გაეროს ჰუმანიტარულ საქმეთა სამსახურს 2008 წლიდან მოყოლებული დასავლეთ სანაპიროსა და ღაზაში ისრაელელ სამხედროთა და ახალმოსახლეთა მიერ 3800 მშვიდობიანი პალესტინელის მკვლელობა აქვს აღრიცხული და ეს ყველაფერი მანამდე, ვიდრე მიმდინარე მოვლენები დაიწყებოდა. ვინ იგლოვა ეს ადამიანები? ისრაელის მიერ ჰამასის წინააღმდეგ დაწყებულ „შურისძიებას“ უკვე ასობით პალესტინელი ბავშვი ემსხვერპლა; მომავალ დღეებსა და კვირებში კიდევ მეტი ემსხვერპლება.
კოლონიური ძალადობის ისტორიის შესწავლას მცირე დროს თუ დავუთმობთ და გავიცნობთ ენას, ნარატივებსა და სააზროვნო ჩარჩოებს, რომელთა გამოყენებითაც დღეს პალესტინაში მომხდარი მოვლენები შუქდება და ინტერპრეტირდება, ჩვენს მორალურ პოზიციას არაფერი დააკლდება. ამ ცოდნის შეძენა და ფლობა აუცილებელია, მაგრამ იმისთვის კი არა, რომ უკვე არსებული ძალადობის რაციონალიზება და კიდევ მეტი ძალადობის დაშვება მოხდეს; არამედ იმისთვის, რომ იმაზე უკეთ შევძლოთ სიტუაციაში გარკვევა, ვიდრე ამას დღევანდელი მდგომარეობის უკონკურენტო ანალიზი გვთავაზობს. მაშინ შეიძლება აღმოვაჩინოთ, რომ იმ მორალური პოზიციების გარდა, რომელთაც დღეს ყველანი ვიზიარებთ, შეიძლება არსებობდეს სხვებიც; მაგალითად, ისეთი როგორიც შეეწინააღმდეგება პალესტინელებზე განხორციელებულ სამხედრო და საპოლიციო ძალადობასა და დევნას, რომელიც პალესტინელებს გლოვის უფლებას ართმევს; ართმევს საკუთარი ბრაზის გაცნობიერებისა და სოლიდარობის გამოხატვის უფლებას; და ყველაფერთან ერთად, ართმევს თავისუფალი მომავლისკენ მიმავალი გზის დამოუკიდებლად პოვნის უფლებას.
პირადად მე, მჯერა და ვიცავ არაძალადობრივ პოლიტიკას, იმ პირობით, რომ ის ვერ იქნება აბსოლუტური პრინციპი, რომელსაც ყველა შემთხვევაში ერთნაირად გამოიყენებ. მე მხარს ვუჭერ არაძალადობრივ პრაქტიკებზე დაფუძნებულ გამათავისუფლებელ ბრძოლას, რომელსაც თავისი წვლილი შეაქვს იმ არაძალადობრივი სამყაროს შენებაში რომელში ცხოვრებაც ყველას გვინდა. მე ცალსახად ვგმობ ყველა სახის ძალადობას; ამავდროულად, ისევე როგორც ბევრ სხვას, მინდა ვიყო მონაწილე ჭეშმარიტი თანასწორობისა და სამართლიანობისთვის ბრძოლისა; ისეთისა, როგორიც რეგიონში ჰამასის მსგავს ჯგუფებს დაშლას აიძულებდა, ბოლოს მოუღებდა ოკუპაციას და ხელს შეუწყობდა სამართლიანობისა და პოლიტიკური თავისუფლების ახალი ფორმების აყვავებას. თანასწორობისა და სამართლიანობის გარეშე, სახელმწიფოს მიერ განხორციელებული ძალადობის აღმოფხვრის გარეშე, სახელმწიფოსი, რომელიც თვითონ ძალადობისგან იშვა, ვერანაირ მშვიდობიან მომავალს ვერ წარმოვისახავთ; და მე „მშვიდობას“, მდგომარეობის ნორმალიზების ევფემიზმად არ ვხმარობ, რაც უთანასწორობის, უუფლებობისა და რასიზმის შენარჩუნებას ნიშნავს. თუ თავისუფლად არ შეგვეძლება სახელი დავარქვათ, აღვწეროთ და შევეწინააღმდეგოთ ყველა სახის ძალადობას, მათ შორის ისრაელის სახელმწიფოს მიერ ნებისმიერი ფორმით განხორციელებულ ძალადობას, მშვიდობა ვერ დადგება. ამასთან, ყოველივე ამის გაკეთება ისე უნდა შეგვეძლოს, რომ არ გვეშინოდეს ცენზურის, დამნაშავედ შერაცხვის თუ ანტისემიტიზმში დადანაშაულებისა. სამყარო რომელში ცხოვრებაც მსურს, შეეწინააღმდეგებოდა კოლონიური მართვის ნორმალიზებას და მხარს დაუჭერდა პალესტინელთა თვითგამორკვევისა და თავისუფლების უფლებას; გაიაზრებდა, რომ ამ მიწებზე მცხოვრები თითოეული ადამიანის რეალურ სურვილს ერთად, თავისუფალ გარემოში, არაძალადობრივ პირობებში, თანასწორობასა და სამართლიანობაში ცხოვრება წარმოადგენს. ცხადია, ეს იმედი მიამიტურად ჟღერს; ბევრისთვის შეუძლებლადაც კი. მაგრამ მიუხედავად ამისა, საჭიროა ვიღაცებს მაინც გვჯეროდეს მისი და ამასთან, უარს ვამბობდეთ, გვჯეროდეს, რომ დღეს არსებული ძალადობრივი სტრუქტურები მარადიულია. ამისთვის პოეტები და მეოცნებენი გვჭირდება; მოუთვინიერებელი შეშლილები, ისეთი ადამიანები, ვინც იციან როგორ ორგანიზდნენ.
13 ოქტომბერი, 2023
გლოვის პოლიტიკური კომპასი
ავტორი: ჯუდით ბატლერი
გიორგი ყუშიტაშვილის თარგმანი
არსებული სააზროვნო ჩარჩოების საზღვრებში სწორედ იმ საკითხების განხილვაა ყველაზე რთული, რომლებიც ყველაზე მეტად საჭიროებს საჯარო განხილვას. კონკრეტული საკითხის გარშემო პირდაპირ, ყოველგვარი მიკიბ-მოკიბვის გარეშე საუბარიც რომ გსურდეს, სააზროვნო ჩარჩოების იმგვარ შეზღუდვებს აწყდები, რომ შეუძლებელიც კი ხდება იმის თქმა, რისი თქმაც თავდაპირველად გსურდა. მსურს, ძალადობაზე ვისაუბრო, მიმდინარე ძალადობაზე, ამ ძალადობის ისტორიასა და მის მრავალ ფორმაზე. თუმცა როგორც კი ვინმე ამ ძალადობის სათანადოდ აღწერას განიზრახავს, რაც ჰამასის მიერ ჩადენილ მკვლელობებს ამ ტერიტორიაზე მიმდინარე ძალადობის ერთიანი ისტორიის ნაწილად მოაზრებას გულისხმობს, მას მაშინვე „რელატივიზებასა“ და „კონტექსტუალიზებაში“ ადანაშაულებენ. ჩვენგან მხოლოდ ძალადობის დაგმობას ან გამართლებას მოელიან, რაც შეიძლება ლოგიკურადაც მოგვეჩვენოს, მაგრამ, ეთიკური თვალსაზრისით, განა მხოლოდ ეს მოგვეთხოვება? მე ჰამასის მიერ ჩადენილ ძალადობას უპირობოდ ვგმობ. მათ სრულიად საზარელი და შემაძრწუნებელი ხოცვა-ჟლეტა მოაწყეს. ეს იყო ჩემი პირველი რეაქცია და მე კვლავაც ამ აზრზე ვრჩები. თუმცა არსებობს სხვა რეაქციებიც.
ყველას თავიდანვე სურს გაიგოს ვის „მხარეს“ ხარ და ცხადიც კია, რომ ამგვარი სისასტიკის მიმართ ერთადერთი დამოკიდებულება შეიძლება გქონდეს: ცალსახად და არაორაზროვნად უნდა გმობდე მას. მაგრამ რატომ თვლიან, რომ მოვლენებზე საუბრისას გამოყენებული ენის მართებულების ან ისტორიული გარემოებების შესახებ ჩვენში არსებული ცოდნის ეჭვქვეშ დაყენება რაიმეგვარად ხელს უშლის ძალადობის დაგმობას? განა მართლა საკითხის რელატივიზებაა იმ კითხვების დასმა, თუ რეალურად რას ვგმობთ და რა უნდა იყოს ამ დაგმობის საზღვრები; განა საკითხის რელატივიზებაა იმ პოლიტიკური ფორმაციის თუ ფორმაციების ტიპის აღწერა, რომელსაც ვეწინააღმდეგებით? უცნაური იქნებოდა, რაიმეს წინააღმდეგ ისე გვებრძოლა, რომ ჯერ მის გარშემო რაიმე წარმოდგენა არ შეგვექმნა, ან სათანადოდ არ აღგვეწერა ის. კიდევ უფრო უცნაური იქნებოდა გვეფიქრა, რომ რაიმე მოვლენის დაგმობა ჩვენი მხრიდან ამ მოვლენის გაგებასა და გაანალიზებაზე უარის თქმას ნიშნავს, იმ შიშით, რომ მის გარშემო ცოდნის შეძენამ შეიძლება რელატივიზმისკენ გვიბიძგოს, რითიც ჩვენი განსჯის უნარი შეიზღუდება. როგორ უნდა მოვიქცეთ იმ შემთხვევაში, თუ მორალური თვალსაზრისით, აუცილებლად მიგვაჩნია ჩვენი დაგმობის საზღვრები გარდა იმ საზარელი ქმედებებისა, რომელთაც მედია გამუდმებით წინ სწევს, სხვა მსგავს ქმედებებზეც განვავრცოთ? როდის და სად იწყება დაგმობის საზღვრები და როდის და სად სრულდება ის? დაგმობის მორალურ და პოლიტიკურ ნაბიჯთან ერთად, განა არ უნდა შეგვეძლოს მდგომარეობის კრიტიკული და საფუძვლიანი შეფასება, ისე რომ თან იმის შიში არ გვქონდეს, საკითხში გათვითცნობიერებამ, კონკრეტულ ადამიანთა თვალში, ამ საზარელ დანაშაულთა თანამონაწილეებად რომ არ გვაქციოს?
არსებობენ ისინიც, ვინც ისრაელის მიერ რეგიონში ჩადენილ არაერთ ძალადობრივ ქმედებას ჰამასის გასამართლებლად იყენებს, თუმცა ამ მიზნის მისაღწევად ისინი მორალური განსჯის დამახინჯებულ ფორმას მიმართავენ. მოდით, ყველაფერი პირდაპირ ვთქვათ, ისრაელს პალესტინელთა მიმართ აურაცხელი დანაშაული აქვს ჩადენილი: დაუნდობელი დაბომბვები, ადამიანთა მკვლელობა საკუთარ სახლებსა და ქუჩებში განურჩევლად ასაკისა, ციხეებში დამკვიდრებული წამების პრაქტიკა, ღაზაში გამოწვეული შიმშილობა თუ ადამიანთათვის სახლების ჩამორთმევა. და ეს ძალადობა, თავისი მრავალი ფორმით, მიმართულია ხალხზე, ვინც კოლონიური მართვის ქვეშ, აპართეიდის კანონებით, სახელმწიფოს არქონის პირობებში ცხოვრობს. თუმცა „ჰარვარდის პალესტინელთა სოლიდარობის კომიტეტი“ შეცდომას უშვებს, როცა საკუთარ განცხადებაში ჰამასის მიერ ისრაელის წინააღმდეგ განხორციელებულ დაუნდობელ თავდასხმაზე „პასუხისმგებლობას მხოლოდ აპართეიდულ რეჟიმს“ აკისრებს. პასუხისმგებლობის ამგვარი განაწილება არასწორია; ჩადენილ შემზარავ მკვლელობებზე ჰამასს პასუხისმგებლობას ვერაფერი აარიდებს. თუმცა, ამავდროულად, არც ეს კომიტეტი და არც მისი წევრები მუქარასა და ცენზურას არ იმსახურებენ. ისინი ერთმნიშვნელოვნად მართლები არიან, როცა რეგიონში ჩადენილ ძალადობრივ ქმედებებსა და მათ ისტორიაზე მიგვითითებენ: „დაწყებული მიწის სისტემატიზირებული ჩამორთმევიდან, დასრულებული მუდმივი საჰაერო თავდასხმებით, დაწყებული შემთხვევითი დაკავებებით, დასრულებული სამხედრო გამშვები პუნქტებით, დაწყებული ოჯახების ძალდატანებითი განცალკევებით და დასრულებული მიზანმიმართული მკვლელობებით, პალესტინელებს მუდმივად სიკვდილის, იქნება ის ნელი თუ სწრაფი, საფრთხის პირობებში უწევთ ცხოვრება“.
ეს სავსებით სწორი აღწერაა და ის ხმამაღლაც უნდა გაჟღერდეს, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ჰამასის მიერ ჩადენილი ძალადობა ისრაელის მიერ ჩადენილი ძალადობის ნაწილი და მისი ლოგიკური გაგრძელებაა. უნდა გვესმოდეს, რა იწვევს ჰამასის მსგავსი ჯგუფების გაძლიერებას ოსლოს დაპირებების შეუსრულებლობისა და „მუდმივად სიკვდილის საფრთხის ქვეშ ცხოვრების“ პირობებში. ამ პირობების სიმძიმეს ოკუპაციის ქვეშ მცხოვრები ბევრი პალესტინელი ყოველდღე საკუთარ თავზე გამოცდის, იქნება ეს მუდმივი მეთვალყურეობისა და არაკანონიერად წარმართული დაკავებების საფრთხის ქვეშ ცხოვრებით, თუ დაწესებული საალყო პირობების გამკაცრებით, რაც ღაზის მოსახლეობას მედიკამენტებზე, საკვებსა და წყალზე წვდომას უზღუდავს. თუმცა ისტორიაზე მითითებით ჰამასის ქმედებებს მორალურ და პოლიტიკურ გამართლებას ვერ მივანიჭებთ. თუ პალესტინელთა მიერ ჩადენილი ძალადობაც ისრაელის სახელმწიფოს მიერ ჩადენილი ძალადობის გაგრძელებად უნდა გავიგოთ, როგორც ამას „ჰარვარდის პალესტინელთა სოლიდარობის კომიტეტი“ გვთხოვს, მაშინ მორალური თვალსაზრისით ბრალეულობის ერთადერთი წყაროღა გვრჩება, ხოლო პალესტინელები მათ მიერვე ჩადენილ ძალადობრივ ქმედებებსაც კი ვეღარ უწოდებენ საკუთარს. ამით ჩვენ პალესტინელთა მოქმედების ავტონომიურობას უარვყოფთ. თუ გვსურს, რომ კოლონიური მართვის გადაგდების, ისრაელის ციხეებში არსებული წამების პრაქტიკის აღმოფხვრისა და ღაზის გარშემო შექმნილი ალყის დასრულების ალტერნატიული გზები ვიპოვოთ, ისრაელის სახელმწიფოს მიერ ჩადენილი მასშტაბური და უმოწყალო ძალადობის გაგება და დოკუმენტირება მკვეთრად უნდა გავმიჯნოთ ნებისმიერი სახის ძალადობის გამართლებისგან. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის საკითხი, თუ რა და როგორი მომავალი შეიძლება არსებობდეს ამ რეგიონში მცხოვრებლებისთვის, დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა გზითა და რა ხერხებით დასრულდება პალესტინის კოლონიური მართვა. ჰამასს ამ კითხვაზე საკუთარი, ყოვლად საშინელი და შემაძრწუნებელი, პასუხი აქვს, თუმცა მათი პასუხის გარდა სხვა პასუხებიც არსებობს. მაგრამ თუკი „ოკუპაციის“ ხსენებასაც ავკრძალავთ, თუ კამათიც კი აღარ შეგვეძლება იმის თაობაზე, არის თუ არა ისრაელის მიერ რეგიონზე განხორციელებული მართვა რასობრივი აპართეიდისა და კოლონიალიზმის გამოხატულება, მაშინ წარსულის, აწმყოს თუ მომავლის გასააზრებლად და გასაგებად მცირე შესაძლებლობაც კი არ დაგვრჩება. როცა ამ საზარელ სცენებს მედიაში ვხედავთ, ყველას უიმედობის განცდა გვეუფლება. თუმცა ერთ-ერთი მიზეზი ამ უიმედობისა სწორედ ისაა, რომ ამ ყველაფერს სწორედ მედიის საშუალებით ვეცნობით, რასაც, თავის მხრივ, მხოლოდ სენსაციური და ხანმოკლე ეფექტის მქონე, უიმედო მორალური აღშფოთების აღძვრა შეუძლია. საკითხის მორალური თვალსაზრისით უფრო საფუძვლიანად შეფასებას მეტი დრო და შრომა სჭირდება. საჭიროა მისი მოთმინებითა და გაბედულად შესწავლა და ყველაფრისთვის საკუთარი სახელის დარქმევა, რათა ჩვენი მხრიდან მოვლენის დაგმობას, ზურგს მყარი მორალური სისტემა უმაგრებდეს.
მე ჰამასის მიერ ჩადენილ ძალადობრივ ქმედებებს ვეწინააღმდეგები; მათ არანაირი გამართლება არ აქვთ. ამის თქმით, მე ჩემს მორალურ და პოლიტიკურ შეხედულებას ვაცხადებ. და მყარად ვრჩები ამავე აზრზე, მაშინაც, როცა ვხსნი, თუ რას გულისხმობს ჩემი მხრიდან ამ ქმედებათა დაგმობა. ყველას, ვინც ასევე გმობს ამ ქმედებებს, შეიძლება გაუჩნდეს კითხვა: საჭიროა თუ არა კარგად ვიაზრებდეთ და ბევრი ვიცოდეთ იმ მოვლენის შესახებ, რასაც მორალურად ვგმობთ. ვინმემ შეიძლება გვიპასუხოს: არა, არაფერში მჭირდება პალესტინისა და ჰამასის შესახებ რამის ცოდნა, იმისთვის რომ ვხვდებოდე, ისინი არასწორად მოიქცნენ და ამიტომ, ვგმობ მათ. და თუ აქ შევჩერდებით, ვენდობით თანამედროვე მასმედიის მიერ შემოთავაზებულ სურათს და კითხვის ნიშნის ქვეშ არ დავაყენებთ იმას თუ რამდენად სწორი და გამოსადეგია ეს სურათი, რამდენად ჰყვება ის ორივე მხარის ისტორიას, მაშინ ეს იმას ნიშნავს, რომ საკითხში გარკვეული სახის გაუთვითცნობიერებლობაზე ვთანხმდებით და ბოლომდე ვენდობით შემოთავაზებულ სააზროვნო ჩარჩოს. ბოლოს და ბოლოს, ყველას ჩვენი საქმე გვაქვს და ყველანი ისტორიკოსებად და სოციოლოგებად ვერ ვიქცევით. შესაძლებელია ასე ფიქრობდე და ამ გზით ცხოვრობდე; და სრულიად კეთილი განზრახვების მქონე ხალხი ცხოვრობს კიდეც ამ გზით. მაგრამ რის ფასად?
იქნებ ჩვენი მორალური და პოლიტიკური მოვალეობები მხოლოდ დაგმობის აქტით არ შემოიფარგლება? იქნებ ჩვენ იმ კითხვასაც უნდა ვსვამდეთ, თუ რა ტიპის ცხოვრება იხსნიდა ამ რეგიონს იქ დღეს არსებული ძალადობისგან? იქნებ, გარდა ამ ერთმნიშვნელოვნად სასტიკი დანაშაულების დაგმობისა, საჭიროა, ისეთი მომავლის შენებაც გვსურდეს, სადაც მსგავსი ძალადობა აღარ იარსებებს? ეს სურვილი ნორმატიული სახისაა, რაც დაგმობის ხანმოკლე აქტზე უფრო შორს მიდის. მის მისაღწევად უკეთ უნდა ვიცოდეთ ისტორია; უნდა გვესმოდეს, რომ ჰამასის ზრდას წინ ოსლოს სამშვიდობო პროცესის ჩავარდნა და მასთან ერთად დაპირებული თვითმმართველობის შეუსრულებლობით გამოწვეული იმედგაცრუება უძღოდა; უნდა ვიცოდეთ, სხვა პალესტინური დაჯგუფებების შექმნის ისტორიაც, დაჯგუფებებისა, რომელთაც სრულიად სხვა ტაქტიკა და მიზნები ჰქონდათ; ამასთან ერთად, უნდა ვიცოდეთ თავად პალესტინელი ხალხისა და მათი ბრძოლის ისტორია; ბრძოლისა, თავისუფლებისთვის და პოლიტიკური თვითგამორკვევის უფლებისათვის, კოლონიური მართვისა და სამხედრო ძალადობისგან თავის დახსნისთვის. შემდეგ შეიძლება ჩვენც შევერთებოდით ამ ბრძოლას თავისუფალი პალესტინისთვის; პალესტინისთვის, რომელშიც ჰამასი დაიშლებოდა ან მას სხვა ისეთი ჯგუფები ჩაანაცვლებდა, რომელიც არაძალადობრივად იბრძოლებდა კოჰაბიტაციისთვის.
ისინი, ვინც თვლიან, რომ ჩვენი მორალური ვალდებულებანი მხოლოდ ძალადობის დაგმობით შემოიფარგლება, სიტუაციის რეალური გარემოებების გამორკვევას არც ცდილობენ. ამგვარი მორალური აღშფოთება ერთდროულად ანტიინტელექტუალური და პრეზენტისტულია. თუმცა ამ აღშფოთებამ მაინც შეიძლება უბიძგოს ადამიანს, ისტორიის წიგნებში ჩახედვისა და იმის გამორკვევისკენ, თუ რას შეიძლებოდა გამოეწვია ეს მოვლენები; მან შეიძლება დაგვაფიქროს იმაზეც, შესაძლებელია თუ არა გარემოებები ისე შეიცვალოს, რომ სამომავლოდ ძალადობას ალტერნატივა გამოუჩნდეს. მიუხედავად იმისა, რომ მოვლენათა კონტექსტუალიზება გარკვეულ შემთხვევებში ბრალის არიდებისა და პასუხისმგებლობის მოხსნისთვისაც გამოიყენება, არ შეიძლება ის მორალური თვალსაზრისით ერთმნიშვნელოვნად პრობლემურ აქტად მივიჩნიოთ. კონტექსტუალიზების სხვადასხვა ფორმებს შორის სხვაობის დანახვა უნდა შევძლოთ. შეიძლება ვინმე თვლიდეს, რომ ამ საზარელი ძალადობის კონტექსტუალიზება უშუალოდ ძალადობაზე კონცენტრირებაში გვიშლის ხელს, ან კიდევ უარესი, თვით ძალადობის რაციონალიზებას ახდენს, თუმცა ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ კონტექსტუალიზების ყველა ფორმას მსგავსი მორალური რელატივიზმისკენ მივყავართ. როცა „ჰარვარდის პალესტინელთა სოლიდარობის კომიტეტი“ ამტკიცებს, რომ ჰამასის მიერ მიტანილ შეტევაში „ერთადერთი დამნაშავე აპართეიდული რეჟიმია“, ის მორალური ანგარიშვალდებულების სრულიად გაუმართლებელი პრინციპით ხელმძღვანელობს. რაიმე მოვლენის გამომწვევი მიზეზებისა და მისი მნიშვნელობის გასაგებად, მისი ისტორიის კარგად შესწავლაა საჭირო. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ თვალსაწიერი უნდა გავაფართოვოთ და ამჟამინდელ შემაშფოთებელ სურათზე უფრო შორს უნდა გავიხედოთ; დღევანდელი მდგომარეობის სიმძიმე, არც ერთ შემთხვევაში, არ უნდა უარვყოთ, თუმცა ამავდროულად უნდა გვახსოვდეს, რომ დღეს ჩვენ თვალწინ მიმდინარე საზარელი სცენების მიღმა არსებობს სხვა ტრაგედიებიც, რომელთა შესახებ მეტის ცოდნა და მათ აღმოსაფხვრელად ბრძოლაც გვჭირდება. თანამედროვე მედია უმეტესწილად თვალს ხუჭავს პალესტინელი ხალხის მიერ ბოლო ათწლეულების განმავლობაში გამოვლილ უამრავ გასაჭირზე, დაბომბვებზე, თვითნებურ თავდასხმებზე, დაკავებებსა თუ მკვლელობებზე. თუკი მასმედიას, დღეს მომხდარი საშინელებების გაშუქება მორალური თვალსაზრისით, უფრო მნიშვნელოვნად მიაჩნია, ვიდრე უკანასკნელი სამოცდაათი წლის განმავლობაში მომხდარი საშინელებებისა, მაშინ, ცხადია, მორალის ამგვარი გააზრება, საშუალებას არ მოგვცემს გავიგოთ და დავინახოთ ოკუპაციის ქვეშ მცხოვრები და ძალდატანებით გადაადგილებული პალესტინელების მიერ წლების განმავლობაში გადატანილი ტრაგედიები და ის ჰუმანიტარული კატასტროფა თუ უამრავი ადამიანის სიკვდილი, რაც ახლა ხდება ღაზაში.
შიში იმისა, რომ ნებისმიერი სახის კონტექსტუალიზაცია ჰამასს მის მიერ ჩადენილ ძალადობრივ ქმედებებზე პასუხისმგებლობას აარიდებს, ან ჩვენ გადაგვატანინებს ყურადღებას იმ საშინელებისგან რაც მათ დაატრიალეს, გარკვეულწილად გამართლებულია. თუმცა იქნებ სწორედ ჩადენილი ძალადობის ასეთი საშინელება გვიბიძგებს კონტექსტუალიზებისკენ? სად იწყება ეს საშინელება და სად სრულდება ის? როცა მედია ჰამასსა და ისრაელის სახელმწიფოს შორის მიმდინარე „ომზე“ გვესაუბრება, ის უკვე გვთავაზობს სააზროვნო ჩარჩოს, რომლის შიგნითაც უნდა გაანალიზდეს ეს სიტუაცია. მაგრამ თუ ღაზა ოკუპირებულ ტერიტორიად იქნება განხილული, ან ვიტყვით, რომ ის რეალურად „ღია ცის ქვეშ გამართულ საპატიმროს“ წარმოადგენს, მაშინ სულ სხვაგვარი ინტერპრეტაციის წინაშე აღმოვჩნდებით. შეიძლება ვინმემ ჩათვალოს, რომ აქ საქმე მხოლოდ სიტუაციის აღწერის ტექნიკურ დეტალებთან გვაქვს, მაგრამ სინამდვილეში სწორედ ჩვენ მიერ გამოყენებული ენა განსაზღვრავს, იმას თუ რას და როგორ ვიტყვით და საერთოდ რის გაგებასა და შემეცნებას შევძლებთ. დიახ, მოვლენები ენის საშუალებით აღიწერება, მაგრამ ენა მხოლოდ იმ შემთხვევაში იძენს ამ ძალას, თუ ის იმ საზღვრებშია მოქცეული, რა საზღვრებიც წინასწარაა მოხაზული, იმისდა მიხედვით, თუ რისი თქმაა შესაძლებელი და რისი არა. თუ საჭიროდ არ მივიჩნევთ იმის ცოდნას, რამდენი პალესტინელი ბავშვი და მოზარდი მოკლეს მიმდინარე წელს ან ოკუპაციის ქვეშ გატარებული უკანასკნელი წლების განმავლობაში ღაზასა და დასავლეთ სანაპიროში; თუ ჩავთვლით, რომ ისრაელზე მიტანილი თავდასხმების შეფასებისას და მასზე საუბრისას ეს ინფორმაცია უმნიშვნელოა, მაშინ ჩვენივე ნებით, დავთანხმდებით, რომ არ გვსურს პალესტინელთა მიერ განცდილი ძალადობის, გლოვისა და სასოწარკვეთის ისტორიების შესახებ ვიცოდეთ. ჩვენ დავთანხმდებით, რომ მხოლოდ ისრაელელთა მიერ განცდილი ძალადობის, გლოვისა და სასოწარკვეთის შესახებ გვსურს მოსმენა. ჩემი ისრაელელი მეგობარი, რომელიც საკუთარ თავს „ანტი-სიონისტს“ უწოდებს, ინტერნეტში წერს, რომ შეშინებულია, ღელავს საკუთარ ოჯახსა და მეგობრებზე და წუხს, რომ მის გარშემო ამდენი ადამიანი დაიხოცა. მას ჩვენ მთელი გულით უნდა თანავუგრძნოთ და მე ასეც ვიქცევი. ყოველივე ეს ისეთი მძიმე და შემაძრწუნებელია. მაგრამ ამავდროულად, განა წამიც არ მოიძებნება იმის წარმოსადგენად, რომ ახლა შეიძლება პალესტინელებიც იმავეს გრძნობდნენ, ან შეიძლება ეგრძნოთ წლების განმავლობაში მიმდინარე დაბომბვების, დაპატიმრებებისა და სამხედრო თავდასხმებისას? მეც ებრაელი ვარ და ვცხოვრობ ტრავმით, რომელიც ჩემი ხალხის წინააღმდეგ ჩადენილი სასტიკი ქმედებებითა და მიყენებული ტკივილითაა გამოწვეული. მაგრამ მსგავს სისასტიკეს მხოლოდ ჩემი ხალხის წინააღმდეგ როდი ჩადიან. იმისთვის რომ ამ სისასტიკეს ვხედავდე და ვამჩნევდე, საჭირო არაა მსხვერპლს სახეზე ვცნობდე ან მისი სახელი ვიცოდე. ყოველ შემთხვევაში, ვცდილობ რომ ასე არ იყოს.
მთლიანობაში, რეალური პრობლემა უბრალოდ ემპათიის არქონაზე უფრო ღრმადაა საძიებელი. რადგან, როგორც წესი, ემპათია იმ შემთხვევაში ჩნდება, თუ სააზროვნო ჩარჩო სხვასთან თვითიდენტიფიცირების საშუალებას იძლევა; თუ ის სხვისი გამოცდილების საკუთარ გამოცდილებასთან დაკავშირებას უშვებს. და რადგან გაბატონებული სააზროვნო ჩარჩო მიგვითითებს, რომ ზოგიერთი სიცოცხლე სხვა სიცოცხლეებზე უფრო მეტად იმსახურებს გლოვას, სწორედ ამიტომ გვეჩვენება ზოგიერთი სიცოცხლის დაკარგვაც უფრო დიდ ტრაგედიად, ვიდრე სხვა სიცოცხლეებისა. ის თუ ვისი სიცოცხლე იმსახურებს მეტ გლოვას, პირდაპირ კავშირშია იმასთან, თუ ვისი სიცოცხლე ფასობს უფრო მეტად. და სწორედ აქ, თავისი გადამწყვეტი მნიშვნელობით, შემოდის რასიზმი. თუ პალესტინელები უბრალოდ „ცხოველები“ არიან, როგორც მათ ისრაელის თავდაცვის მინისტრი უწოდებს, ხოლო ისრაელელები მთლიან „ებრაელ ხალხს“ წარმოადგენენ, როგორც ამას ბაიდენი ამბობს (რითიც, ებრაულ დიასპორას, ფუნდამენტალისტთა სურვილის თანახმად, ისრაელის სახელმწიფოს შიგნით ათავსებს), მაშინ ერთადერთი ხალხი ვინც გლოვას იმსახურებს, ან ერთადერთი ხალხი ვისი გლოვაც დასაშვებია, ისრაელელები გამოდიან, რადგან ომი ახლა ასეთი სურათით მიმდინარეობს: ებრაელი ხალხი მსხვერპლია, ხოლო ცხოველებს მათი განადგურება და მოკვლა აქვთ განზრახული. ცხადია ეს პირველი შემთხვევა არაა, როცა ხალხს, ვინც კოლონიური ბორკილებისგან თავის დახსნას ცდილობს, კოლონიზატორი ცხოველებად ნათლავს. მაგრამ, განა ისრაელელებიც „ცხოველები“ არიან, როცა პალესტინელებს ხოცავენ? თანამედროვეობაში მომხდარი ძალადობრივი ფაქტის ამგვარ რასისტულ ჩარჩოებში მოთავსება, კვლავ კოლონიური ეპოქის ტრადიციულ ოპოზიციურ წყვილთან გვაბრუნებს: ამ წყვილის ერთ მხარეს ცივილიზებული ხალხია, მეორე მხარეს კი, „ცხოველები“, ვინც „ცივილიზაციის“ სახელით უნდა განიდევნონ და განადგურდნენ. ჩვენი მორალური პოზიციის დაფიქსირებისას, ამ ჩარჩოს უკრიტიკოდ მიღებით, თანამონაწილენი ვხდებით რასიზმისა, რომელიც პალესტინელთა ყოველდღიურ ცხოვრებაში სტრუქტურულ დონეზე იჩენს თავს.
თუ ვთვლით, რომ ჩვენი მხრიდან მოვლენის მორალური დაგმობა თავად ამ მოვლენის კონტექსტის გააზრებისა და მისი ცოდნისგან სრულიად დაცლილი, დაგმობის მშრალი და მკაფიო აქტით უნდა შემოიფარგლოს, მაშინ ჩვენ თავისთავად ვთანხმდებით იმ პირობებს, რა პირობებშიც ხდება დაგმობის ეს აქტი; ვთანხმდებით სამოქმედო ველს, სადაც ყველა ალტერნატივა უკვე წინასწარ გაწერილია. მიმდინარე მოვლენების კონტექსტის გათვალისწინებით, დღეს ამ პირობების მიღება, კოლონიური რასიზმის რიგითი ფორმის მიღებას უდრის; იმ კოლონიური რასიზმისა, რომელიც თავად წარმოადგენს სტრუქტურულ პრობლემას, რომლის მოსაგვარებლადაც უნდა ვმუშაობდეთ; თავად წარმოადგენს უსამართლობის ფორმას, რომლის აღმოფხვრისთვისაც უნდა ვიბრძოდეთ. ამდენად, საკუთარი მორალური რწმენების სისწორეში დარწმუნებულნი, ისტორიულად არსებულ უსამართლობაზე თვალს ვერ დავხუჭავთ; ასე შეიძლება კიდევ უფრო დიდი უსამართლობა ჩავიდინოთ და ჩვენს მორალურ თავდაჯერებულობასაც მყარი საფუძველი გამოვაცალოთ. რატომ არ შეიძლება, ეს საზარელი მოვლენები ისე დავგმოთ, რომ თან ფიქრის, ცოდნისა და განსჯის უნარზე არ ვთქვათ უარი? სინამდვილეში, ორივეს ერთად შესრულება შესაძლებელია და ასეც უნდა ვიქცეოდეთ.
მედიის საშუალებით გავრცელებული ძალადობრივი აქტები შემაძრწუნებელია. თუმცა მედიის მხრიდან გაზრდილი ყურადღებიდან გამომდინარე, ჩვენ მხოლოდ იმ ძალადობის შესახებ ვიცით, რომელსაც ახლა ვხედავთ. გავიმეორებ: ჩვენი მხრიდან ძალადობის დაგმობა სრულიად სწორია და ჩვენს აღშფოთებას უნდა გამოვხატავდეთ. დღეების განმავლობაში ცუდად ვიყავი ამის შემყურე. ყველა ვისაც ვიცნობ შიშით ელის ისრაელის სამხედრო მანქანის შემდეგ ნაბიჯებს: გადაიზრდება თუ არა პალესტინელთა მასობრივ მკვლელობებში ნეთანიაჰუს გენოციდისკენ მოწოდებები. საკუთარ თავს ვეკითხები, განა შეუძლებელია, რომ ისრაელში დაღუპულთათვის და ღაზაში დაღუპულთათვისაც ერთნაირად, ადამიანთა სიცოცხლის დახარისხების გარეშე ვიგლოვოთ, ისე რომ რელატივიზმსა და ტოლობის ნიშნებზე დავა არ გვიწევდეს. იქნებ გლოვის ეს ფართო კომპასი თანასწორობის მეტად ხელშესახები იდეალისკენ გზის გაკაფვაშიც დაგვეხმაროს; ამ კომპასით, ყველა დაკარგული სიცოცხლე ერთნაირად იმსახურებს გლოვას და ამასთან, ის აღძრავს ბრაზს, რადგან თავის თავში გულისხმობს, რომ ყველა სიცოცხლე, რომელიც დაიკარგა, არ უნდა დაკარგულიყო, რომ დაღუპულები იმაზე მეტ სიცოცხლეს იმსახურებდნენ, ვიდრე მათ ერგოთ და რომ მათ სიცოცხლეს თანაბარი ფასი უნდა ჰქონოდა. საერთოდ როგორ უნდა ვიფიქროთ ცოცხლად დარჩენილთა შორის თანასწორობის შესაძლო მიღწევაზე, მაშინ როცა გაეროს ჰუმანიტარულ საქმეთა სამსახურს 2008 წლიდან მოყოლებული დასავლეთ სანაპიროსა და ღაზაში ისრაელელ სამხედროთა და ახალმოსახლეთა მიერ 3800 მშვიდობიანი პალესტინელის მკვლელობა აქვს აღრიცხული და ეს ყველაფერი მანამდე, ვიდრე მიმდინარე მოვლენები დაიწყებოდა. ვინ იგლოვა ეს ადამიანები? ისრაელის მიერ ჰამასის წინააღმდეგ დაწყებულ „შურისძიებას“ უკვე ასობით პალესტინელი ბავშვი ემსხვერპლა; მომავალ დღეებსა და კვირებში კიდევ მეტი ემსხვერპლება.
კოლონიური ძალადობის ისტორიის შესწავლას მცირე დროს თუ დავუთმობთ და გავიცნობთ ენას, ნარატივებსა და სააზროვნო ჩარჩოებს, რომელთა გამოყენებითაც დღეს პალესტინაში მომხდარი მოვლენები შუქდება და ინტერპრეტირდება, ჩვენს მორალურ პოზიციას არაფერი დააკლდება. ამ ცოდნის შეძენა და ფლობა აუცილებელია, მაგრამ იმისთვის კი არა, რომ უკვე არსებული ძალადობის რაციონალიზება და კიდევ მეტი ძალადობის დაშვება მოხდეს; არამედ იმისთვის, რომ იმაზე უკეთ შევძლოთ სიტუაციაში გარკვევა, ვიდრე ამას დღევანდელი მდგომარეობის უკონკურენტო ანალიზი გვთავაზობს. მაშინ შეიძლება აღმოვაჩინოთ, რომ იმ მორალური პოზიციების გარდა, რომელთაც დღეს ყველანი ვიზიარებთ, შეიძლება არსებობდეს სხვებიც; მაგალითად, ისეთი როგორიც შეეწინააღმდეგება პალესტინელებზე განხორციელებულ სამხედრო და საპოლიციო ძალადობასა და დევნას, რომელიც პალესტინელებს გლოვის უფლებას ართმევს; ართმევს საკუთარი ბრაზის გაცნობიერებისა და სოლიდარობის გამოხატვის უფლებას; და ყველაფერთან ერთად, ართმევს თავისუფალი მომავლისკენ მიმავალი გზის დამოუკიდებლად პოვნის უფლებას.
პირადად მე, მჯერა და ვიცავ არაძალადობრივ პოლიტიკას, იმ პირობით, რომ ის ვერ იქნება აბსოლუტური პრინციპი, რომელსაც ყველა შემთხვევაში ერთნაირად გამოიყენებ. მე მხარს ვუჭერ არაძალადობრივ პრაქტიკებზე დაფუძნებულ გამათავისუფლებელ ბრძოლას, რომელსაც თავისი წვლილი შეაქვს იმ არაძალადობრივი სამყაროს შენებაში რომელში ცხოვრებაც ყველას გვინდა. მე ცალსახად ვგმობ ყველა სახის ძალადობას; ამავდროულად, ისევე როგორც ბევრ სხვას, მინდა ვიყო მონაწილე ჭეშმარიტი თანასწორობისა და სამართლიანობისთვის ბრძოლისა; ისეთისა, როგორიც რეგიონში ჰამასის მსგავს ჯგუფებს დაშლას აიძულებდა, ბოლოს მოუღებდა ოკუპაციას და ხელს შეუწყობდა სამართლიანობისა და პოლიტიკური თავისუფლების ახალი ფორმების აყვავებას. თანასწორობისა და სამართლიანობის გარეშე, სახელმწიფოს მიერ განხორციელებული ძალადობის აღმოფხვრის გარეშე, სახელმწიფოსი, რომელიც თვითონ ძალადობისგან იშვა, ვერანაირ მშვიდობიან მომავალს ვერ წარმოვისახავთ; და მე „მშვიდობას“, მდგომარეობის ნორმალიზების ევფემიზმად არ ვხმარობ, რაც უთანასწორობის, უუფლებობისა და რასიზმის შენარჩუნებას ნიშნავს. თუ თავისუფლად არ შეგვეძლება სახელი დავარქვათ, აღვწეროთ და შევეწინააღმდეგოთ ყველა სახის ძალადობას, მათ შორის ისრაელის სახელმწიფოს მიერ ნებისმიერი ფორმით განხორციელებულ ძალადობას, მშვიდობა ვერ დადგება. ამასთან, ყოველივე ამის გაკეთება ისე უნდა შეგვეძლოს, რომ არ გვეშინოდეს ცენზურის, დამნაშავედ შერაცხვის თუ ანტისემიტიზმში დადანაშაულებისა. სამყარო რომელში ცხოვრებაც მსურს, შეეწინააღმდეგებოდა კოლონიური მართვის ნორმალიზებას და მხარს დაუჭერდა პალესტინელთა თვითგამორკვევისა და თავისუფლების უფლებას; გაიაზრებდა, რომ ამ მიწებზე მცხოვრები თითოეული ადამიანის რეალურ სურვილს ერთად, თავისუფალ გარემოში, არაძალადობრივ პირობებში, თანასწორობასა და სამართლიანობაში ცხოვრება წარმოადგენს. ცხადია, ეს იმედი მიამიტურად ჟღერს; ბევრისთვის შეუძლებლადაც კი. მაგრამ მიუხედავად ამისა, საჭიროა ვიღაცებს მაინც გვჯეროდეს მისი და ამასთან, უარს ვამბობდეთ, გვჯეროდეს, რომ დღეს არსებული ძალადობრივი სტრუქტურები მარადიულია. ამისთვის პოეტები და მეოცნებენი გვჭირდება; მოუთვინიერებელი შეშლილები, ისეთი ადამიანები, ვინც იციან როგორ ორგანიზდნენ.
13 ოქტომბერი, 2023
