წინასიტყვაობა

მსოფლიო ეკონომიკური სისტემის ცნების წარმოშობის შესახებ სტატიაში ბრაზილიელმა მასწავლებელმა თეოტონიო დოს სანტოსმა უჩვენა განვითარების პროცესი, რომელიც ყველა მკითხველისთვის განსაკუთრებით თვალსაჩინოა. ჰეგელიანური და დიალექტიკური ხედვით მარქსმა დაამუშავა ცნებები, რომელიც კლასიკური პოლიტიკური ეკონომიიდან მომდინარეობს, მაგრამ ის გასცდა კლასიკური პოლიტიკური ეკონომიის სფეროს იმდენად, რომ მხოლოდ კლასიკურ პოლიტეკონომიაში განსწავლული და შეზღუდული მეთოდოლოგიური განათლებით აღჭურვილი ეკონომისტებისთვის მარქსის გაგება შეუძლებელი ხდება. იმის მტკიცებულებად, რომ მარქსის მხოლოდ კლასიკური პოლიტიკური ეკონომიის ჩარჩოებში წაკითხვა არასწორი იქნებოდა, ისიც გამოდგება, რომ მარქსის მოსწავლეები ბუნებრივად მიდიან კაპიტალიზმის, როგორც მსოფლიო ეკონომიკური სისტემის ანალიზის გაძლიერებისკენ.

XX საუკუნის დასაწყისში მთელს მსოფლიოში ძალას იკრებდა მუშათა კლასი. თავისუფლებისთვის და თანასწორობისთვის ხალხი იბრძოდა ბარიკადებზე. ამასთან, მუშათა კლასის ცოდნის წყურვილი იქცა ეპოქის უმნიშვნელოვანეს მოვლენად. მუშათა კლასი საქართველოში ამ დროს განსაკუთრებული ინტერესით ეცნობოდა ახალ თეორიას. ამ ყველაფერში გვარწმუნებს მუშათა საკვირაო სკოლების არსებობა, იმ დროის სამყაროს სხვა ქალაქების მსგავსად ასეთი სკოლები და ბიბლიოთეკები არსებობდა ამიერკავკასიის რკინიგზის სახელოსნოებში, ნაძალადევში, ქუთაისში, შორაპანში, გურიაში და ბათუმში.

როზა ლუქსემბურგი 1903 წელს დაწერილ მოკლე წერილში ამბობს, რომ ინტელექტუალებს ხშირად სულაც არ გააჩნდათ სწავლის ასეთი წყურვილი. იხსენებს იმას, თუ როგორ დასცინა ბერნარდ შოუმ ბრიტანელ მარქსისტს ჰენრი ჰაინდმენს, რომელიც ამტკიცებდა, რომ მარქსისტული თეორიის სრულყოფილად გასაგებად, საკმარისი იყო კაპიტალის პირველი ტომის შესწავლა. შოუმ მართლაც გამოიჭირა ჰაინდმენი კომიკურ სიტუაციაში, თუმცა, ჰაინდმენს შეეძლო თავი იმით დაემშვიდებინა, რომ ამ პოზიციას მაშინ მთელი სოციალისტური სამყარო იზიარებდა. მოგვიანებით, ფრიდრიხ ენგელსმა კაპიტალის მეორე ტომის წინასიტყვაობაში დაწერა, რომ პირველმა ტომმა ღირებულების თეორიით ეკონომიკის ფუნდამენტური პრობლემა გადაუჭრელი დატოვა და ამ პრობლემის გადაწყვეტა მხოლოდ კაპიტალის მესამე ტომში იქნებოდა შესაძლებელი. როდესაც მესამე ტომი საბოლოოდ გამოჩნდა (გამოიცა 1894 წელს), მხოლოდ მეცნიერთა ვიწრო წრეების ყურადღება მიიპყრო, თუმცა, მთლიანად სოციალისტურ მოძრაობაზე, ახალმა მოცემულობამ პრაქტიკულად არანაირი შთაბეჭდილება არ მოახდინა, მათ ირგვლივ კვლავ პირველ ტომში ასახული იდეები რჩებოდა დომინანტური. მესამე ტომის დასკვნითი დებულება არ გავრცელებულა ფართო წრეებში.

ლუქსემბურგი ცდილობს ახსნას ეს უცნაური ფენომენი და მიიჩნევს, რომ კაპიტალის პირველი და მესამე ტომების უცნაური ბედი არის, ზოგადად, სოციალისტურ მოძრაობაში თეორიული კვლევის ბედის საერთო სურათიც. მარქსმაც და ენგელსმაც საჭიროდ მიიჩნიეს, პასუხისმგებლობა მოეხსნათ ბევრის სიტყვებზე, რომლებიც თავიანთ თავებს მარქსისტებს უწოდებდნენ. წვრილმანებამდე დაყვანილი „მარქსიზმის საზღვრებში“ დარჩენის მცდელობა, ზოგჯერ შეიძლება ისეთივე დამღუპველი იყოს აზროვნების პროცესის მთლიანობისთვის, როგორც მეორე უკიდურესობა – „დამოუკიდებელი აზროვნების“ მანიფესტაციის შიშით, მარქსისტული მსოფლმხედველობის სრული უარყოფა. ლუქსემბურგი ამბობს, რომ რეალურად, მარქსი მეტ-ნაკლებად სრულად დამუშავებულ თეორიას მხოლოდ ეკონომიკის სფეროში გვთავაზობს. რაც შეეხება მისი სწავლების ყველაზე ღირებულ ნაწილს, ისტორიის მატერიალისტურ-დიალექტიკურ კონცეფციას, იგი კვლევის მეთოდია, რამდენიმე ბრწყინვალე იდეით შთაგონებული, რომელიც მთლიანად ახალი სამყაროს ხილვის შესაძლებლობას გვაძლევს, დამოუკიდებლად მუშაობის უსასრულო პერსპექტივას იძლევა, გვამზადებს ჯერ კიდევ შეუსწავლელ მხარეებში თავისუფალი ფრენისთვის. და მაინც, მარქსისტული მემკვიდრეობა დაცარიელებულია. ახალი, ბრწყინვალე იარაღი გამოუყენებლად იჟანგება. ისტორიული მატერიალიზმის თეორია დღეს ისეთივე დაუმუშავებელი და სქემატურია, როგორც იყო პირველად, მისი შემქმნელების მიერ თეორიის ჩამოყალიბების პროცესში. მაშასადამე, ყველა უნდა ისწრაფოდეს მარქსიზმის განვითარებისკენ.

ლუქსემბურგი ამბობს, რომ მისი ეპოქის რევოლუციური მოძრაობის მისამართით ხშირად ისმოდა პრეტენზიები, რომ ინტელექტუალური ძალების ნაკლებობას განიცდიდნენ, რომლებიც მარქსის თეორიების შემდგომ დამუშავებას შეძლებდნენ. ისიც აღიარებს, რომ ეს კრიტიკა გარკვეულწილად სიმართლეს შეესაბამებოდა, მაგრამ ყოველი ეპოქა აყალიბებს საკუთარ ადამიანურ ძალას, თუ რომელიმე პერიოდი თეორიული მუშაობის რეალურ საჭიროებას მოითხოვს, მაშინ დრო აუცილებლად შექმნის საჭირო ძალებს ამგვარი მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად.

ჩვენს წინაშე არის ჯერაც აღმოუჩენელი და შეუსწავლელი მეთოდი, რომელიც დამოუკიდებლად მუშაობის უსასრულო პერსპექტივას იძლევა.

***

კარლ გრუნი საფრანგეთისა და ბელგიის სოციალისტური მოძრაობების შესახებ საუბრებში, საინტერესო დაკვირვებას გვთავაზობს. მიუხედავად იმისა, რომ მთლიანი სტატია (Die soziale Bewegung in Frankreich und Belgien) შესაძლოა ზედაპირული იყოს, იგი სამართლიანად აღნიშნავს, რომ ფურიესა და სენ-სიმონის თეორიები ძალიან განსხვავებულ გავლენას ახდენდნენ თავიანთ მიმდევრებზე. ეს უკანასკნელი მთელი თაობის ბრწყინვალე მკვლევრებისა და მწერლების წინამორბედი იყო ინტელექტუალური საქმიანობის სხვადასხვა სფეროში, მაგრამ ფურიეს მიმდევრები, მცირე გამონაკლისის გარდა, ბრმად იმეორებდნენ თეორეტიკოსის სიტყვებს და არ შეეძლოთ შემდეგი ნაბიჯები გადაედგათ მის სწავლებაში. გრუნი ამ განსხვავებას იმით ხსნის, რომ ფურიემ შექმნა სამყაროს დასრულებული სისტემა, შემუშავებული უკანასკნელ დეტალებამდე. მაშინ, როცა სენ-სიმონი, თავისუფლად უზიარებდა დიად აზრებს თავის მოსწავლეებს. მიუხედავად იმისა, რომ გრუნმა ძალიან მცირე ყურადღება დაუთმო უტოპიური სოციალიზმის ორი კლასიკოსის თეორიებს შორის არსებულ შინაგან, არსებით განსხვავებაზე მსჯელობას, მოცემულ შემთხვევაში, მისი შენიშვნა მართებულია.

უეჭველია, რომ სისტემა, რომელშიც იდეების ძირითადი საწყისების მონახაზია მოცემული, უფრო მეტად აღვივებს ინტერესს და მეტად გვიბიძგებს მუშაობისკენ, ვიდრე დასრულებული, სიმეტრიული სტრუქტურა, რომელზეც არაფერი რჩება დასამატებელი და არ მოითხოვს აქტიური გონების მიმართვას დამოუკიდებელი ძალისხმევისკენ.

ნუთუ ეს არის მიზეზი, რომ მრავალი წელია ვამჩნევთ, როგორ განიცდის მარქსისტული სწავლება სტაგნაციას?

სინამდვილეში, თუკი შევაჯამებთ რამდენიმე დამოუკიდებელ შედეგს, რომელიც თეორიულ წინსვლად შეიძლება ჩაითვალოს, აღმოჩნდება, რომ „კაპიტალის“ ბოლო ტომისა და ენგელსის უკანასკნელი პუბლიკაციის შემდეგ, მხოლოდ მარქსისტული თეორიის პოპულარიზაცია და ექსპოზიცია მივიღეთ. თუმცა, თეორიულ საკითხებში ისევ იქ ვდგავართ, სადაც მეცნიერული სოციალიზმის ორმა ფუძემდებელმა დაგვტოვა.

შეიძლება ამის მიზეზად ის ჩავთვალოთ, რომ მარქსისტულმა სწავლებამ გონების დამოუკიდებელი მუშაობა მკაცრად განსაზღვრულ ჩარჩოში მოაქცია?

ეჭვგარეშეა, რომ თეორიის თავისუფლად განვითარების პროცესში მარქსი გარკვეულ შეზღუდვას უწესებდა ზოგ მოსწავლეს. მარქსმაც და ენგელსმაც საჭიროდ მიიჩნიეს, პასუხისმგებლობა მოეხსნათ ნებისმიერი „მარქსისტის“ სიტყვებზე. წვრილმანებამდე დაყვანილი „მარქსიზმის საზღვრებში“ დარჩენის შიში, შეიძლება ისეთივე დამღუპველი იყოს აზროვნების მთლიანობისთვის, როგორც მეორე უკიდურესობა — „საკუთარი აზროვნების დამოუკიდებლობის“ დამტკიცება ნებისმიერ ფასად , თუნდაც მარქსისტული სწავლების სრული უგულებელყოფით.

რეალურად, მარქსს მეტ-ნაკლებად სრულად დამუშავებული თეორია მხოლოდ ეკონომიკის სფეროში აქვს. მისი სწავლების ყველაზე ღირებული ნაწილი — ისტორიის მატერიალისტურ-დიალექტიკური კონცეფცია — მხოლოდ კვლევის მეთოდია, რამდენიმე ბრწყინვალე იდეით შთაგონებული, რომელიც სრულიად ახალი სამყაროს განჭვრეტის საშუალებას იძლევა, დამოუკიდებლად მუშაობის უსასრულო პერსპექტივას გვთავაზობს და გონებას შეუსწავლელ მხარეებში ყველაზე თამამი ფრენისთვის ამზადებს.

მიუხედავად ამისა, რამდენიმე მიღწევის გამოკლებით, მარქსისტული მემკვიდრეობა ამ მიმართულებითაც უმოქმედოდ ინახება, საუცხოო იარაღი გამოუყენებლად იჟანგება. ისტორიული მატერიალიზმის თეორია დღეს ისეთივე დაუმუშავებელი და სქემატურია, როგორიც იყო პირველად, მისი შემქმნელების მიერ თეორიის ჩამოყალიბების პროცესში.

ამდენად, მტკიცედ და ოსტატურად ნაშენები მარქსისტული თეორიით არ შეიძლება ავხსნათ ისტორიული მატერიალიზმის განვითარების წარუმატებლობა.

ჩვენი მოძრაობის მისამართით ხშირად გაგვიგონია პრეტენზიები, რომ ინტელექტუალური ძალების ნაკლებობას განვიცდით, რომლებიც მარქსის თეორიების შემდგომ დამუშავებას შეძლებდნენ. გარკვეულ დანაკლისს მართლაც დიდი ხანია განვიცდით, მაგრამ ეს მოვლენა თავად ასახსნელია და მთავარ კითხვას პასუხს ვერ გასცემს. ყოველი ეპოქა აყალიბებს თავის ადამიანურ ძალას. თუ რომელიმე პერიოდი თეორიული მუშაობის რეალურ საჭიროებას მოითხოვს, მაშინ დრო აუცილებლად შექმნის საჭირო ძალებს ამგვარი მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად. მაგრამ არსებობს კი მარქსისტული თეორიის შემდგომი განვითარების რეალური საჭიროება?

ფაბიანური საზოგადოების ნიჭიერი წარმომადგენელი, ბერნარდ შოუ, თავის სტატიაში ინგლისის მარქსისტული და ჟევონსიული სკოლის დაპირისპირების შესახებ, დასცინის ჰაინდმენს, რომელიც ამტკიცებდა, რომ მარქსისტული თეორიის სრულყოფილად გასაგებად მისთვის საკმარისი აღმოჩნდა „კაპიტალის“ პირველი ტომის გაცნობა, რომ არ არსებობდა ხარვეზი მარქსის თეორიაში. მოგვიანებით, თავად ფრიდრიხ ენგელსმა „კაპიტალის“ მეორე ტომის წინასიტყვაობაში დაწერა, რომ პირველმა ტომმა ღირებულების თეორიით ეკონომიკის ფუნდამენტური პრობლემა გადაუჭრელი დატოვა და ამ პრობლემის გადაწყვეტა მხოლოდ „კაპიტალის“ მესამე ტომში იქნებოდა შესაძლებელი. შოუმ მართლაც გამოიჭირა ჰაინდმენი კომიკურ სიტუაციაში, თუმცა ჰაინდმენს შეეძლო თავი იმით დაემშვიდებინა, რომ ამ პოზიციას მაშინ მთელი სოციალისტური სამყარო იზიარებდა.

ნამდვილად! „კაპიტალის“ მესამე ტომი, მარქსისტული ეკონომიკის ძირითადი პრობლემის, მოგების გადასახადის პრობლემის გადაწყვეტით, პირველად 1894 წელს გამოჩნდა. მაგრამ გერმანიაში, ისევე როგორც სხვა ქვეყნებში, პირველ ტომში გამოქვეყნებულმა არასრულმა მასალამ უკვე გამოიწვია აჟიოტაჟი. მთელი მარქსისტული სწავლება მხოლოდ პირველი ტომის საფუძველზე მიიღეს.

არასრულმა მარქსისტულმა თეორიამ ბრწყინვალე წარმატებას მიაღწია. თეორიული ხარვეზი არსად იგრძნობოდა. უფრო მეტიც, როდესაც მესამე ტომი საბოლოოდ გამოჩნდა, მხოლოდ მეცნიერთა ვიწრო წრეების ყურადღება მიიპყრო, რომელთაც გარკვეული მარგინალური კომენტარებიც გააკეთეს ნაშრომზე. რაც შეეხება მთლიანად სოციალისტურ მოძრაობას, იმ ფართო წრეებში, რომლებშიც პირველი ტომის ნააზრევი იყო გავრცელებული, მესამე ტომის გამოჩენას გამოხმაურება არ მოჰყოლია. დღემდე მესამე ტომის დასკვნითი დებულებების პოპულარიზაციის არცერთი მცდელობა არ ყოფილა. მეტიც, ბოლო დროს დადის ხმა, თუ როგორ იზიარებენ სოციალ-დემოკრატები აზრს, რომ „კაპიტალის“ მესამე ტომი „იმედგაცრუება“ იყო, რასაც ასე ხშირად ახმოვანებენ ბურჟუა ეკონომისტები. ამით ისინი ხაზს უსვამენ, რომ ღირებულების თეორიის არასრულყოფილ ფორმას არიან შეზრდილნი.

როგორ შეიძლება აიხსნას ეს უცნაური ფენომენი?

შოუს, რომელსაც, მისივე თქმით, უყვარს სხვებზე ხითხითი, საბაბი მიეცა დაეცინა მთელი სოციალისტური მოძრაობისთვის, რადგან იგი მარქსიზმს ეფუძნება. რეალურად, ის ჩვენი სოციალური ცხოვრების უსერიოზულეს მანიფესტაციას დასცინებდა. კაპიტალის პირველი და მესამე ტომების უცნაური ბედი მკაფიოდ ასახავს ჩვენს მოძრაობაში თეორიული კვლევის ბედსაც.

მეცნიერული თვალსაზრისით, ეჭვგარეშეა, რომ „კაპიტალის“ მესამე ტომი კაპიტალიზმის მარქსისტული კრიტიკის სრულყოფას გვთავაზობს. მესამე ტომის გარეშე აუხსნელი რჩება კანონი მოგების გადასახადის შესახებ. ზედმეტი ღირებულების დაყოფა მოგებად, სასესხო კაპიტალად და რენტად. ღირებულების კანონის მოქმედება კონკურენციის პირობებში. მაგრამ, როგორი მნიშვნელოვანიც არ უნდა იყოს ყველა ეს პრობლემა, წმინდა თეორიული თვალსაზრისით, ისინი შედარებით უმნიშვნელოა კლასობრივი ბრძოლის პრაქტიკული პერსპექტივიდან. ამ მხრივ, აქ ფუნდამენტური თეორიული პრობლემები არის ზედმეტი ღირებულების გაჩენა, ანუ ექსპლუატაციის მეცნიერული ახსნა, ისევე, როგორც წარმოების პროცესის სოციალიზაციის ტენდენცია, ანუ სოციალისტური რევოლუციის ობიექტური საფუძვლების მეცნიერული ახსნა. ორივე პრობლემას პასუხი პირველსავე ტომში აქვს გაცემული, რომელიც ასკვნის, რომ „ექსპროპრიატორების ექსპროპრიაცია“ ზედმეტი ღირებულების გაჩენისა და კაპიტალის მზარდი კონცენტრაციის გარდაუვალი, საბოლოო შედეგია. ამგვარად, მუშათა მოძრაობების რეალური თეორიული მოთხოვნილება დიდწილად დაკმაყოფილებულია.

მუშების კლასობრივი ბრძოლისთვის ნაკლებად საინტერესოა, თუ როგორ ნაწილდება ზედმეტი ღირებულება ექსპლუატატორებს შორის, ან როგორ ცვლის ამ განაწილების დროს არსებული კონკურენცია წარმოების პროცესს. და ამიტომაც დარჩა კაპიტალის მესამე ტომი წაუკითხავ წიგნად სოციალისტებისთვის.

ჩვენს მოძრაობაში არსებულ თეორიულ კვლევას იგივე ეხება, რაც მარქსის ეკონომიკურ თეორიას. ილუზია იქნება ვივარაუდოთ, რომ მუშათა კლასს მხოლოდ თავისი მონდომებით შეუძლია გახდეს წარმოუდგენლად შემოქმედებითი თეორიულ სფეროში. ენგელსმა სწორად აღნიშნა, რომ თეორიის არსი და მისადმი ინტერესი მხოლოდ მუშათა კლასმა შეინარჩუნა. მუშათა კლასის ცოდნის წყურვილი ჩვენი დროის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კულტურული მოვლენაა. მორალურად კი, მუშათა ბრძოლა, საზოგადოების კულტურულ განახლებას ნიშნავს. მაგრამ პროლეტარული ბრძოლის აქტიური გავლენა სამეცნიერო პროგრესზე დაკავშირებულია ძალიან სპეციფიკურ სოციალურ პირობებთან.

ყველა კლასობრივ საზოგადოებაში ინტელექტუალურ კულტურას, მეცნიერებასა და ხელოვნებას, ქმნის მმართველი კლასი. ამ კულტურის მიზანია, ნაწილობრივ, დააკმაყოფილოს სოციალური პროცესის უშუალო მოთხოვნილებები, ნაწილობრივ კი მმართველი კლასის წევრების ინტელექტუალური მოთხოვნილებები.

კლასთა ბრძოლის უფრო ადრინდელ ისტორიაში პროგრესულ კლასებს (როგორც თანამედროვეობაში „მესამე წოდებას“) შეეძლოთ პოლიტიკურ მმართველობაზე უპირატესობა მოეპოვებინათ ინტელექტუალური მმართველობით. მათ, როგორც ჩაგრულ კლასს, შეეძლოთ ახალი მეცნიერებისა და ახალი ხელოვნების შექმნა დეკადენტური პერიოდის მოძველებული კულტურის წინააღმდეგ.

პროლეტარიატი კი სულ სხვა მდგომარეობაშია. როგორც საკუთრების გარეშე დარჩენილ კლასს, მაღალი მისწრაფებების მიუხედავად, არ შეუძლია თავისუფალი ნებით თავისი სულიერი კულტურის შექმნა, სანამ ბურჟუაზიული საზოგადოების ჩარჩოებში რჩება. არ შეიძლება საზოგადოებაში არსებობდეს სხვა კულტურა გარდა ბურჟუაზიული კულტურისა, სანამ მისი ეკონომიკური საფუძვლები შენარჩუნებულია. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგმა „სოციალისტმა“ პროფესორმა შეიძლება კულტურულ პროგრესში მონაწილეობის თვალსაჩინო შემთხვევებად ჩათვალოს პროლეტარების მიერ ჰალსტუხების ტარება, სავიზიტო ბარათების გამოყენება ან ველოსიპედის ტარება, მუშათა კლასი, როგორც ასეთი, თანამედროვე კულტურის მიღმა რჩება. მიუხედავად იმისა, რომ მუშები საკუთარი ხელით ქმნიან ამ კულტურის მთელს მატერიალურ და სოციალურ საფუძველს, მისი გამოყენება დასაშვებია მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეკონომიკურ და სოციალურ პროცესებში ბურჟუაზიული საზოგადოების ფუნქციის დასაკმაყოფილებლად იქნება საჭირო.

მუშათა კლასი შეძლებს შექმნას თავისი მეცნიერება და ხელოვნება მხოლოდ მას შემდეგ, როცა დღევანდელი კლასობრივი მდგომარეობიდან სრულიად გათავისუფლდება.

დღეს კი მუშათა კლასს მხოლოდ ის შეუძლია, რომ ბურჟუაზიის კულტურა დაიცვას ბურჟუაზიული რეაქციის ვანდალიზმისგან და შექმნას სოციალური პირობები თავისუფალი კულტურული განვითარებისთვის. დღევანდელ საზოგადოებაში მუშებს ამ მიმართულებით წინსვლა შეუძლიათ იმდენად, რამდენადაც შეძლებენ ინტელექტუალური იარაღის შექმნას გათავისუფლების გზაზე.

აქედან გამომდინარე, მუშათა კლასს, კერძოდ, მათ ინტელექტუალურ ლიდერებს, ინტელექტუალურ საქმიანობაში თავიდანვე ძალიან ვიწრო საზღვრები დაუწესდათ. მათი შემოქმედებითი ენერგია მეცნიერების მხოლოდ ერთი კონკრეტული მიმართულებით, კერძოდ, სოციალური მეცნიერებით, შემოიფარგლება. კლასობრივ ბრძოლაში მუშებისთვის აუცილებელი გახდა სოციალური განვითარების კანონების ცოდნა, რადგანაც „მეოთხე წოდების იდეას განსაკუთრებული კავშირი აქვს ჩვენს ისტორიულ ეპოქასთან“. ეს ნაყოფიერი გამოდგა სოციალური მეცნიერებებისთვის და ამ პროლეტარული ინტელექტუალური კულტურის ძეგლია მარქსისტული სწავლება.

მაგრამ მარქსის შემოქმედებაც, რომელიც, თავის მხრივ, როგორც სამეცნიერო მიღწევა, ერთ დიდ მთლიანობას წარმოადგენს, ბევრად აჭარბებს და სცილდება მუშათა კლასობრივი ბრძოლის პირდაპირ მოთხოვნილებებს, ანუ იმას, რისთვისაც შეიქმნა.

როგორც კაპიტალისტური ეკონომიკის დეტალურ და ყოვლისმომცველ ანალიზში, ისევე ისტორიული კვლევის მეთოდში, თავისი გამოყენების ფართო არეალით, მარქსმა მოგვცა ბევრად მეტი, ვიდრე საჭირო იყო უშუალოდ კლასობრივი ომის პრაქტიკული წარმოებისთვის. როდესაც ჩვენი მოძრაობა გადადის ახალ ეტაპზე და ჩნდება ახალი პრაქტიკული თავსატეხები, ჩვენ კვლავ მივმართავთ მარქსის იდეათა საცავს, რათა გამოვიყენოთ და განვავითაროთ მისი სწავლების ახალ-ახალი ფრაგმენტები. მაგრამ მარქსისტული სისტემის თეორიული გამოყენება და დამუშავება ძალიან ნელა მიმდინარეობს, რადგანაც ჩვენი მოძრაობა, ისევე როგორც ყოველი პრაქტიკული ბრძოლა, მიდრეკილია განაგრძოს მუშაობა ძველი, წამყვანი აზროვნებით, სანამ ის მოქმედების ძალას დაკარგავს.

მაშ, თუკი ახლა ვგრძნობთ, რომ თეორიულ სტაგნაციას განვიცდით, განა ეს იმიტომ ხდება, რომ მარქსისტულ თეორიას არ შეუძლია განვითარდეს, ან დაძველდა, პირიქით— ჩვენ მარქსისტული არსენალიდან ყველაზე მნიშვნელოვანი ინტელექტუალური იარაღი ავიღეთ, რომელიც ბრძოლის ამ სტადიაზე გვჭირდებოდა და მისი სრულად გამოყენების საშუალება არ მოგვეცა.

არც ის არის მართალი, რომ პრაქტიკულ ბრძოლაში მარქსი ჩამოგვრჩა, მარქსმა თავის სამეცნიერო შემოქმედებაში ჩვენ, როგორც პრაქტიკულ, მებრძოლ პარტიას, წინ გაგვისწრო.

არათუ საკმარისი აღარ არის ჩვენი საჭიროებებისთვის, არამედ ჩვენი საჭიროებები არ მომწიფებულა მისი იდეების გამოსაყენებლად. ამგვარად, მარქსის მიერ თეორიულად აღმოჩენილი პროლეტარიატის სოციალური პირობები თანამედროვე საზოგადოებაში, შურს იძიებს თავად მარქსის თეორიის ბედზე. ინტელექტუალური კულტურის შეუდარებელი ინსტრუმენტი ახლა უმოქმედოა, რადგან ის შეუფერებელია ბურჟუაზიული კლასის კულტურისთვის და, ამავე დროს, ბევრად აღემატება მუშათა კლასის ყოველდღიური ბრძოლისთვის საჭირო იარაღს. მხოლოდ მუშათა კლასის არსებობის ამჟამინდელი პირობებისგან გათავისუფლებით იქნება მარქსისტული კვლევის მეთოდი სოციალიზებული წარმოების სხვა საშუალებებთან, რის შემდეგადაც შევძლებთ მის სრულად გამოყენებას მთელი კაცობრიობის საკეთილდღეოდ.